Những đứa trẻ trong sương (Children of the Mist) là phim Việt vào sâu nhất tại giải thưởng Oscar. Phim dừng chân tại danh sách đề cử rút gọn 15 "Phim tài liệu dài xuất sắc", ở mùa giải 2023. Trước đó, phim giành nhiều giải quan trọng của thể loại tài liệu khắp thế giới. Hiện phim chiếu giới hạn tại một số cụm rạp trong nước.
Câu chuyện phim ghi lại một cách chân thực cuộc sống của cô bé Di người dân tộc Mông trong ba năm. Tuổi thiếu nữ, Di biết yêu và thích được tán tỉnh. Mẹ Di răn đe đủ đường để giữ con tránh xa các mối quan hệ tình ái lúc đi học. Nhưng mẹ càng cấm, Di càng thích những cuộc chuyện trò "thả thính" hay những cái hẹn đi chơi cùng trai bản. Chuyện này khiến hai mẹ con hay to tiếng.
Một ngày xuân, Di đi chơi và gặp Thào A Vàng. Hai cô cậu thiếu niên mau chóng phải lòng nhau. Di theo Vàng về nhà với suy nghĩ đơn giản: hai đứa thử hẹn hò, nếu hợp nhau yêu lâu dài, nếu không hợp đường ai nấy đi. Di không ngờ trò đùa trở nên nghiêm trọng, biến mình thành nhân vật chính trong câu chuyện cưới hỏi theo tục "kéo vợ". Giữa áp lực giữ thể diện gia đình và gìn giữ phong tục dân tộc, cô bé 15 tuổi rưỡi muốn lựa chọn học vấn và níu giữ tuổi thơ. Nhưng chuyện này không đơn giản, làm bùng lên những mâu thuẫn gia đình và cộng đồng.
Liên tục đến các rạp phim tại Hà Nội và TP HCM giao lưu với khán giả, nữ đạo diễn 31 tuổi chia sẻ nhiều câu chuyện phía sau màn ảnh của phim Những đứa trẻ trong sương (Children of the Mist) cùng cuộc sống hiện tại của cô bé Di, cậu bé Vàng - hai nhân vật của phim - cùng gia đình họ.
Trailer phim 'Những đứa trẻ trong sương'
Đạo diễn làm ruộng, trồng sắn, nấu ăn cùng nhân vật
Trực tiếp cầm máy quay và thu thanh, đạo diễn Hà Lệ Diễm làm nên "đoàn phim một thành viên". Cô gần như để nhân vật tự kể chuyện. Số lần cô lên tiếng trong phim đếm chưa hết một bàn tay. Không chỉ bắt được những cuộc cãi vã giữa Di và mẹ hay ghi lại cuộc "kéo vợ" đầy kịch tính, nữ đạo diễn còn được nghe Di, chị Say (mẹ của Di) và Vàng thủ thỉ tâm sự.
Được hỏi về bí quyết có được lòng tin của các nhân vật, Hà Lệ Diễm kể lần đầu cô lên Sa Pa quay phim về Di, anh Pho - bố Di - đến bến xe đón cô. Anh đã rất bất ngờ khi thấy cô gái nhỏ nhắn vai đeo balo máy quay to nặng, còn xách thêm một túi đồ lỉnh kỉnh. Gia đình anh chưa từng tiếp đón vị khách nào nhiều hành lý đến vậy.
Được anh Pho chở thẳng ra ruộng, nơi cả gia đình Di đang làm đồng, Diễm xuống trồng lúa cùng mọi người. Mấy ngày đầu ở cùng bà con nơi đây, cô không quay phim, chỉ quan sát đời sống, cùng họ sinh hoạt, lao động, nấu ăn, uống rượu. Đạo diễn thường theo Di và lũ trẻ hàng xóm đi chơi. Thấy các em chơi trò gì vui, cô lấy máy quay lại.
Hà Lệ Diễm chia sẻ: "Tôi sống ở nhà Di rất thoải mái, hay ngủ đến 11-12h trưa như chị em trong nhà. Có lần, chị sản xuất của tôi lên thu thanh hỗ trợ, thấy tôi không quay gì, chỉ đi đào sắn, chị rất sốt ruột. Sau này, bố Di mới kể lại hồi đó, họ thấy tôi có thể sống sót như một người Mông nên quý tôi. Mới đầu, tôi chỉ định quay phim về tuổi thơ của Di để sau này, mọi người xem lại thấy Di và những đứa trẻ xung quanh đã lớn lên thế nào. Di rất tò mò về điều này, gia đình Di cũng rất ủng hộ. Cả nhà đi đâu cũng đưa tôi theo giới thiệu. Có lần anh Pho, chị Say đưa tôi đến đám ma. Tôi ngại lắm, trong khi bà con ở đấy mong chờ tôi đem theo máy quay. Mọi người hỗ trợ niềm nở và nói tôi không cần phải ngại".
Đạo diễn Hà Lệ Diễm (phải) đi đi về về giữa Hà Nội - Lào Cai trong ba năm, sinh hoạt cùng gia đình Di để quay phim.
Ám ảnh cảnh tượng 'kéo vợ'
Đó là cảnh tượng cao trào ở gần cuối phim, khiến nhiều người xem ấn tượng và sốc, cũng là một ký ức khó quên với Hà Lệ Diễm. Đạo diễn cho biết gia đình Di đã chuẩn bị tâm lý cho cô và Di trước đó, vì họ biết chắc gia đình Thào A Vàng sẽ đến nhà "bắt" Di lần nữa. Theo phong tục, bố mẹ không được can thiệp, chỉ anh chị em có quyền lên tiếng. Bố mẹ Di nhờ Hà Lệ Diễm giúp con gái họ.
Trước ngày nhà trai sang, hai chị em tập cách ứng phó khi cảnh tượng "kéo vợ" xảy ra. Di tập la hét lớn tiếng, để dân làng biết cô bé phản đối cuộc hôn nhân này và không thể đàm tiếu bố Pho, mẹ Say không biết dạy con. Còn Diễm tập giữ Di lại trước sự giằng co của đằng trai. Cô cũng lén nhắn tin cho các thầy cô giáo ở trường Di, nhờ họ đưa công an xã đến giúp đỡ.
Nhưng khi chuyện diễn ra, hai chị em đều sốc. Vốn là người dân tộc Tày, quen xốc vác, lao động chân tay từ nhỏ và một thân một mình đi làm phim qua nhiều năm tháng, Hà Lệ Diễm tự tin mình có sức khỏe tốt. Vậy mà rốt cuộc, cả cô và Di đều bị người nhà họ Thào lôi tuột đi. Máy quay đeo trên cổ, cô dùng hai tay níu Di lại nhưng không được.
"Sau đó, bà nội Di chặn tôi lại, không cho tôi giúp nữa. Tôi nhận ra mình không giúp được gì cho Di. Tôi đã rất tức khi thấy những người đó bắt cóc em mình đi. Nhưng vì bố mẹ Di không gay gắt, tôi nghĩ mình không được tỏ thái độ quá đáng. Tôi cũng tò mò nhà trai là những người thế nào. Tôi cố gắng dùng máy quay của mình hiểu được và kể được nhiều chuyện nhất. Làm phim này, tôi nhận ra trong tục 'kéo vợ', nhà trai cũng có nhiều cái khó. Những ngày xin cưới, họ tốn kém vì tổ chức ăn uống. Mỗi lần bị từ chối, người con trai xem như một lần ly dị. Người nào bị từ chối nhiều quá sẽ bị mọi người đặt nghi vấn có vấn đề".
Di và Vàng - hai đứa trẻ trong câu chuyện 'kéo vợ' của phim 'Những đứa trẻ trong sương'.
Di đã làm vợ và làm mẹ
Xem hết phim, nhiều khán giả tò mò tương lai cô bé Di và cậu bé Vàng sau cuộc "kéo vợ" bất thành. Đạo diễn Hà Lệ Diễm tiết lộ Di được một tổ chức tại Australia tài trợ học đại học, ở bất kỳ ngôi trường nào của Việt Nam hoặc Australia. Trường cấp ba của Di chỉ có hai suất và Di là một trong hai học sinh được lựa chọn. Bố Pho, mẹ Say rất hãnh diện về điều này, trực tiếp gọi điện khoe tin vui với Diễm.
Năm 2020, trường học đóng cửa vì Covid-19. Đúng lúc này, Di tình cờ gặp một chàng trai lớn hơn 7 tuổi, vừa tốt nghiệp đai học trở về quê nhà. Di yêu người này, quyết định bảo lưu việc học để lấy chồng và sinh con. Hồi giữa tháng Ba, Di địu con gái một tuổi xuống Hà Nội giao lưu với khán giả của Những đứa trẻ trong sương.
Di địu con gái xuống Hà Nội, cùng đạo diễn Hà Lệ Diễm giao lưu với khán giả ở rạp chiếu.
Bố mẹ chồng của Di có tư tưởng tiến bộ và cởi mở. Họ cổ vũ con dâu hoàn thành nửa năm cuối lớp 12 và có thể học cao lên. Hiện Di mở tiệm bán đồ thổ cẩm cùng mẹ. Chị Say nhuộm vải chàm, Di thiết kế và may đồ. Biết câu chuyện của Di qua phim Những đứa trẻ trong sương, một số tiến sĩ, giáo sư người Mông sinh sống ở Mỹ ngỏ ý sẵn sàng hỗ trợ Di về công việc, giúp Di mang đồ thổ cẩm xuất ngoại.
Quan hệ giữa hai mẹ con Di được hàn gắn qua quá trình mẹ Say chăm sóc khi Di sinh nở. Đạo diễn Hà Lệ Diễm cho biết: "Di sinh em bé đúng đợt dịch, bệnh viện hạn chế cho người nhà vào chăm. Tuy không biết chữ, bằng cách thần kỳ nào đó, mẹ Say vào được bệnh viện, ký giấy tờ và xin được ở lại chăm sóc Di".
Đạo diễn nối lại liên lạc với Vàng cách đây không lâu. Hiện Vàng vẫn độc thân và "tìm kiếm bóng nắng của đời mình".
Đạo diễn Hà Lệ Diễm (phải), nhà sản xuất Trần Phương Thảo (trái) mặc đồ do gia đình Di nhuộm vải và may trong buổi giao lưu khán giả. Bà nội, mẹ Say và Di có mặt tại sự kiện.
Phong Kiều
