LHSVN trong một cuộc hội ngộ ở Birmingham (Anh). |
Cuối tháng 12/2004, 2 lưu học sinh (LHS) VN ở Nga bị bọn đầu trọc hành hung, nhưng khi phóng viên Tiền Phong liên lạc với Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Giáo dục & Đào tạo) thì không ai ở Vụ này biết gì về những thông tin cá nhân cần thiết của 2 LHS đó khi họ còn ở VN (chẳng hạn như gia đình các em ở đâu, trước khi du học là học sinh sinh viên trường nào...).
Lý do thật đơn giản: Các em không du học bằng học bổng hiệp định hoặc ngân sách nhà nước (NSNN) nên Bộ GD&ĐT không... “quản” được! Trong “phân loại” đối tượng LHS của cơ quan quản lý nhà nước, các em được xếp diện thứ ba: du học tự túc (kể cả những LHS du học bằng cách tự tìm học bổng cũng thuộc diện này).
Theo con số thống kê của Ban cán sự Đảng ngoài nước, đến tháng 7/2004, số LHSVN ở nước ngoài có khoảng 38.500 người. Trong đó, LHSVN du học theo học bổng hiệp định và tiền NSNN dành cho du học có khoảng 5.000 người. Hơn 33.000 LHS còn lại là du học tự túc. Con số này đến nay đã lớn hơn nhiều bởi các tháng 9-10 thường có số lượng người đi du học cao trong năm.
Bộ GD&ĐT, cơ quan quản lý Nhà nước về GD&ĐT, cũng không nắm được ngay cả con số thống kê chính thức, đầy đủ diện LHS du học tự túc. Thực tế cho thấy công tác quản lý LHS diện này đã và đang bị bỏ ngỏ.
Ngày 22/10/2004, Thủ tướng ban hành Chỉ thị số 35 về tăng cường công tác quản lý người VN học tập ở nước ngoài. Ông Nguyễn Ngọc Hùng, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ GD&ĐT), cho biết: “Đây là văn bản pháp quy đầu tiên trong vấn đề quản lý LHSVN. Trước đây chẳng có ai quy định gì cả. Mọi bên cứ thế “tự giác” thấy đâu là phần việc của mình thì cố gắng làm. Chẳng ai có trách nhiệm phải phối hợp với ai, nên cuối cùng chẳng có nơi nào là đầu mối để tập hợp những thông tin về LHS du học tự túc”.
Trên thực tế, một công dân Việt Nam nào đó có giấy chứng nhận của trường học ở nước ngoài và được nước đó cấp visa thì được quyền xuất cảnh. Việc này không quy định bắt buộc thông qua Bộ GD&ĐT. Nơi biết rõ LHS du học tự túc đi đâu (nước nào) là ngành công an (CA). Nhưng họ sang nước bạn học ở trường nào, ngành gì, trong bao lâu... ngay cả Bộ CA cũng không biết vì trong mẫu phiếu xuất cảnh không yêu cầu kê khai. Có bao nhiêu cơ sở dịch vụ tư vấn du học trên toàn quốc và họ đã làm thủ tục cho bao nhiêu lượt người đi du học thì cũng không một cơ quan quản lý Nhà nước nào biết!
Trong khi đó LHS du học tự túc thường làm thủ tục du học qua các cơ sở này. Điều này không chỉ gây khó khăn trong việc quản lý Nhà nước về LHSVN mà còn tước mất một số quyền lợi chính đáng với LHS du học tự túc. Có lúc các em không biết rõ thực chất của cơ sở đào tạo mà mình đến học là như thế nào. Các em không bị buộc phải trình diện cơ quan đại diện Nhà nước Việt Nam ở nước sở tại. Nhiều trường hợp LHS VN gặp rủi ro, nhưng cơ quan đại diện Việt Nam ở nước sở tại không biết để có biện pháp hỗ trợ và bảo vệ.
Với Chỉ thị 35, lần đầu tiên các cơ quan quản lý Nhà nước được giao từng phần việc cụ thể. Theo đó, Bộ GD&ĐT sẽ chính thức trở thành đơn vị đầu mối tập hợp tất cả mọi thông tin liên quan tới LHSVN, bất kể họ du học theo con đường nào. Các cơ quan khác như Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, các địa phương và Bộ, ngành, tổ chức (kể cả các cơ sở dịch vụ tư vấn, môi giới du học) có trách nhiệm báo cáo định kỳ 6 tháng/ lần với Bộ GD&ĐT về tình hình LHSVN. Sắp tới, lãnh đạo Bộ GD&ĐT sẽ trao đổi với Bộ CA về việc thêm một số thông tin trong tờ khai với diện xuất cảnh mục đích du học.
Sau khi có Chỉ thị 35, Bộ GD&ĐT đã tổ chức 2 cuộc họp bàn bạc việc triển khai. Cuộc họp gần đây nhất diễn ra chiều 30/12/2004. Trong cuộc họp đó, việc quản lý LHS du học tự túc như thế nào vẫn là mối quan tâm lớn nhất của những bên tham dự. Làm sao LHS du học tự túc đến các cơ quan đại diện Nhà nước VN ở nước sở tại đăng ký công dân và bảo hộ công dân? Vấn đề này là một trong những điểm yếu về quản lý LHSVN từ trước đến nay. Khó mà buộc trách nhiệm LHS phải đăng ký khi mà việc này chưa mang lại lợi ích đáng kể nào cho các em. Trước mắt, trong những tuần đầu tiên của năm 2005, lãnh đạo Bộ GD&ĐT sẽ yêu cầu các Sở GD&ĐT, các trường có báo cáo chính thức về số lượng cũng như các diện đối tượng du học của địa phương mình. Bước tiếp theo, Bộ GD&ĐT sẽ nghiên cứu để soạn thảo văn bản ban hành những quy định đối với dịch vụ tư vấn, môi giới du học (dự kiến là thông tư liên tịch). Nếu thuận lợi, tháng 6/2005 văn bản này sẽ hoàn thiện. |