Làn sóng châu Á ở Cannes được 'mở bát' bởi Ấn Độ, tô đậm nhờ Nhật Bản và tạo nên sự đa sắc bởi Trung Quốc, Hàn Quốc.
Liên hoan phim (LHP) Cannes lần đầu được tổ chức năm 1946, nhanh chóng tạo tiếng vang và bước vào hàng các LHP quốc tế danh giá. Ban đầu, hạng mục phim xuất sắc mang tên Grand Prix du Festival International du Film, trước khi được đổi tên thành Cành Cọ Vàng năm 1955. Giai đoạn này, tác phẩm 'Neecha Nagar' của Ấn Độ và 'Gate of Hell' của Nhật Bản là hai đại diện châu Á đoạt giải.
Cuốn phim Ấn Độ xoay quanh câu chuyện về khoảng cách giàu nghèo của quốc gia này, nhận giải cùng 10 tác phẩm khác ngay LHP Cannes lần đầu tiên. Vì nhiều lý do liên quan đến chính trị và thị hiếu nghệ thuật thời điểm đó, 'Neecha Nagar' chưa từng được trình chiếu tại quê nhà. Dù vậy, đây vẫn là phim Ấn Độ duy nhất đạt được thành tích này tại Cannes, góp phần thúc đẩy ảnh hưởng của Bollywood với điện ảnh toàn cầu.
Liên hoan phim (LHP) Cannes lần đầu được tổ chức năm 1946, nhanh chóng tạo tiếng vang và bước vào hàng các LHP quốc tế danh giá. Ban đầu, hạng mục phim xuất sắc mang tên Grand Prix du Festival International du Film, trước khi được đổi tên thành Cành Cọ Vàng năm 1955. Giai đoạn này, tác phẩm 'Neecha Nagar' của Ấn Độ và 'Gate of Hell' của Nhật Bản là hai đại diện châu Á đoạt giải.
Cuốn phim Ấn Độ xoay quanh câu chuyện về khoảng cách giàu nghèo của quốc gia này, nhận giải cùng 10 tác phẩm khác ngay LHP Cannes lần đầu tiên. Vì nhiều lý do liên quan đến chính trị và thị hiếu nghệ thuật thời điểm đó, 'Neecha Nagar' chưa từng được trình chiếu tại quê nhà. Dù vậy, đây vẫn là phim Ấn Độ duy nhất đạt được thành tích này tại Cannes, góp phần thúc đẩy ảnh hưởng của Bollywood với điện ảnh toàn cầu.
Chiến thắng của 'Gate of Hell' vào kỳ LHP thứ 7 đã mở đường cho nhiều thành công khác của Nhật Bản tại Cannes. Đây là phim màu đầu tiên của Nhật Bản được trình chiếu ở nước ngoài.
Bộ phim xoay quanh hành trình chuyển biến tâm lý của chàng samurai Morito Endo. Trong một cuộc bạo loạn, Morito tình cờ gặp gỡ và cảm mến Kesa, một phụ nữ đã có chồng. Dù vậy, Morito vẫn quyết tâm phá bỏ luân lý để lấy Kesa làm vợ. Dần dà, tình cảm trong Morito biến chất, khiến chàng trở nên cay độc, ích kỷ và lên kế hoạch giết chết chồng của Kesa.
Chủ tịch ban giám khảo năm đó - Jean Cocteau - cho biết 'Gate of Hell' mang đến những mảng màu tuyệt vời. Tờ New York Times nhận định bộ phim là sự tổng hòa đầy tinh tế giữa sự thanh thản ở bề mặt và tầng cảm xúc ngầm đầy nóng bỏng.
Chiến thắng của 'Gate of Hell' vào kỳ LHP thứ 7 đã mở đường cho nhiều thành công khác của Nhật Bản tại Cannes. Đây là phim màu đầu tiên của Nhật Bản được trình chiếu ở nước ngoài.
Bộ phim xoay quanh hành trình chuyển biến tâm lý của chàng samurai Morito Endo. Trong một cuộc bạo loạn, Morito tình cờ gặp gỡ và cảm mến Kesa, một phụ nữ đã có chồng. Dù vậy, Morito vẫn quyết tâm phá bỏ luân lý để lấy Kesa làm vợ. Dần dà, tình cảm trong Morito biến chất, khiến chàng trở nên cay độc, ích kỷ và lên kế hoạch giết chết chồng của Kesa.
Chủ tịch ban giám khảo năm đó - Jean Cocteau - cho biết 'Gate of Hell' mang đến những mảng màu tuyệt vời. Tờ New York Times nhận định bộ phim là sự tổng hòa đầy tinh tế giữa sự thanh thản ở bề mặt và tầng cảm xúc ngầm đầy nóng bỏng.
Sau khi Grand Prix đổi tên thành Cành Cọ Vàng, tác phẩm 'Kagemusha' của đạo diễn Akira Kurosawa là phim châu Á đầu tiên giành giải năm 1980, chia đôi chiến thắng với phim nhạc kịch 'All That Jazz' của Mỹ.
'Kagemusha' lấy bối cảnh thời Chiến quốc Nhật Bản thế kỷ 16. Lãnh chúa Takeda Shingen bị bắn trọng thương nhưng các thuộc hạ đã giấu kín cái chết của ông với mọi người. Sau đó, tên trộm Kagemusha có diện mạo giống hệt Takeda được lựa chọn để đóng giả ông qua mắt quân địch.
Kiệt tác mang nhiều nét đặc trưng của vị đạo diễn bậc thầy với ý tưởng độc đáo, lối kể chuyện cuốn hút và đại cảnh hoành tráng. Đặt 'Kagemusha' ở vị trí thứ 10 trong danh sách xếp hạng các phim giành Cành Cọ Vàng, The Hollywood Reporter nhận xét câu chuyện đậm màu sắc của Shakespeare, kịch Noh và chủ nghĩa hiện đại mang tính trừu tượng.
Sau khi Grand Prix đổi tên thành Cành Cọ Vàng, tác phẩm 'Kagemusha' của đạo diễn Akira Kurosawa là phim châu Á đầu tiên giành giải năm 1980, chia đôi chiến thắng với phim nhạc kịch 'All That Jazz' của Mỹ.
'Kagemusha' lấy bối cảnh thời Chiến quốc Nhật Bản thế kỷ 16. Lãnh chúa Takeda Shingen bị bắn trọng thương nhưng các thuộc hạ đã giấu kín cái chết của ông với mọi người. Sau đó, tên trộm Kagemusha có diện mạo giống hệt Takeda được lựa chọn để đóng giả ông qua mắt quân địch.
Kiệt tác mang nhiều nét đặc trưng của vị đạo diễn bậc thầy với ý tưởng độc đáo, lối kể chuyện cuốn hút và đại cảnh hoành tráng. Đặt 'Kagemusha' ở vị trí thứ 10 trong danh sách xếp hạng các phim giành Cành Cọ Vàng, The Hollywood Reporter nhận xét câu chuyện đậm màu sắc của Shakespeare, kịch Noh và chủ nghĩa hiện đại mang tính trừu tượng.
Ba năm sau chiến thắng của 'Kagemusha', Nhật Bản tiếp tục đoạt Cành Cọ Vàng với tác phẩm 'The Ballad of Narayama' của đạo diễn Shohei Imamura. Cuốn phim kể về thân phận người mẹ sống trong một ngôi làng biệt lập ở vùng núi rừng Nhật Bản. Tại đây, đời sống khó khăn, mỗi người khi đến 70 tuổi sẽ phải đến một ngọn núi xa bản làng để tự chết. Gần đến tuổi, bà Orin chưa an lòng về cuộc sống người con trai cả nên làm mọi cách để anh yên bề gia thất.
Hình ảnh người con trai cõng mẹ già lên núi giữa không gian lạnh lẽo gợi nhiều xót xa cho người xem. Đến hiện tại, 'The Ballad of Narayama' vẫn được xem là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất vào thời hoàng kim của điện ảnh Nhật Bản. Nhà phê bình nổi tiếng Roger Ebert bình luận bộ phim là trải nghiệm điện ảnh đầy hấp dẫn, bởi cái nhìn trực diện vào sự tàn khốc của cuộc sống.
Ba năm sau chiến thắng của 'Kagemusha', Nhật Bản tiếp tục đoạt Cành Cọ Vàng với tác phẩm 'The Ballad of Narayama' của đạo diễn Shohei Imamura. Cuốn phim kể về thân phận người mẹ sống trong một ngôi làng biệt lập ở vùng núi rừng Nhật Bản. Tại đây, đời sống khó khăn, mỗi người khi đến 70 tuổi sẽ phải đến một ngọn núi xa bản làng để tự chết. Gần đến tuổi, bà Orin chưa an lòng về cuộc sống người con trai cả nên làm mọi cách để anh yên bề gia thất.
Hình ảnh người con trai cõng mẹ già lên núi giữa không gian lạnh lẽo gợi nhiều xót xa cho người xem. Đến hiện tại, 'The Ballad of Narayama' vẫn được xem là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất vào thời hoàng kim của điện ảnh Nhật Bản. Nhà phê bình nổi tiếng Roger Ebert bình luận bộ phim là trải nghiệm điện ảnh đầy hấp dẫn, bởi cái nhìn trực diện vào sự tàn khốc của cuộc sống.
Năm 1993, 'Bá vương biệt cơ' do Trương Quốc Vinh đóng chính là phim Trung Quốc đầu tiên giành Cành Cọ Vàng. Bộ phim được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Lý Bích Hoa, kể về cuộc đời hai nghệ sĩ kinh kịch Trình Điệp Y và Đoàn Tiểu Lâu, những người đã tạo nên thành công của vở tuồng cổ 'Bá vương biệt cơ'.
Bộ phim trở thành tác phẩm kinh điển của điện ảnh Hoa Ngữ, khiến nhiều thế hệ thổn thức. Tờ Indiewire nhận định 'Bá vương biệt cơ' là viên ngọc quý của đạo diễn Trần Khải Ca ở giai đoạn đỉnh cao sự nghiệp. Đây cũng là một trong các tác phẩm để đời của tài tử Trương Quốc Vinh.
Năm 1993, 'Bá vương biệt cơ' do Trương Quốc Vinh đóng chính là phim Trung Quốc đầu tiên giành Cành Cọ Vàng. Bộ phim được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Lý Bích Hoa, kể về cuộc đời hai nghệ sĩ kinh kịch Trình Điệp Y và Đoàn Tiểu Lâu, những người đã tạo nên thành công của vở tuồng cổ 'Bá vương biệt cơ'.
Bộ phim trở thành tác phẩm kinh điển của điện ảnh Hoa Ngữ, khiến nhiều thế hệ thổn thức. Tờ Indiewire nhận định 'Bá vương biệt cơ' là viên ngọc quý của đạo diễn Trần Khải Ca ở giai đoạn đỉnh cao sự nghiệp. Đây cũng là một trong các tác phẩm để đời của tài tử Trương Quốc Vinh.
Năm 1997, hai bộ phim đồng nhận Cành Cọ Vàng đều đến từ châu Á, đó là 'The Eel' của Nhật Bản và 'Taste of Cherry' từ Iran. 'The Eel' là tác phẩm thứ hai của đạo diễn Shohei Imamura giành giải cao quý nhất tại LHP Cannes. Bộ phim xoay quanh một người đàn ông đã giết chết vợ mình khi phát hiện cô ngoại tình. Mãn hạn tù, ông tái hòa nhập cộng đồng nhưng không trò chuyện với ai ngoài một con lươn. Đến một ngày, cuộc sống ông thay đổi khi một cô gái mang ý định tự sát xuất hiện.
'The Eel' được đánh giá cao bởi câu chuyện nhân văn và cách xây dựng nhân vật độc đáo, cùng tinh thần vượt qua khỏi biên giới Nhật Bản. Tờ Variety nhận xét bộ phim có hệ thống tình huống và nhân vật phong phú cùng cảm xúc ấm áp.
Năm 1997, hai bộ phim đồng nhận Cành Cọ Vàng đều đến từ châu Á, đó là 'The Eel' của Nhật Bản và 'Taste of Cherry' từ Iran. 'The Eel' là tác phẩm thứ hai của đạo diễn Shohei Imamura giành giải cao quý nhất tại LHP Cannes. Bộ phim xoay quanh một người đàn ông đã giết chết vợ mình khi phát hiện cô ngoại tình. Mãn hạn tù, ông tái hòa nhập cộng đồng nhưng không trò chuyện với ai ngoài một con lươn. Đến một ngày, cuộc sống ông thay đổi khi một cô gái mang ý định tự sát xuất hiện.
'The Eel' được đánh giá cao bởi câu chuyện nhân văn và cách xây dựng nhân vật độc đáo, cùng tinh thần vượt qua khỏi biên giới Nhật Bản. Tờ Variety nhận xét bộ phim có hệ thống tình huống và nhân vật phong phú cùng cảm xúc ấm áp.
'Taste of Cherry' khi trình chiếu tại LHP Cannes đã tạo nên sự phân cực lớn. Trong khi một nửa khán giả ngủ gật trong rạp hoặc bỏ về giữa chừng, một bộ phận khác cho rằng đây chính là thứ điện ảnh nguyên bản. Nhân vật chính của tác phẩm là một người đàn ông vô danh, không lai lịch, chạy xe băng qua vùng ngoại ô Iran để tìm người giúp ông đào mộ chôn mình sau khi ông tự sát.
Khi 'Taste of Cherry' trình chiếu tại Mỹ, nhà phê bình Roger Ebert thẳng thắn chấm bộ phim một sao, cho rằng đây là phim nhàm chán nhất ông từng xem. Trong khi đó, giới phê bình châu Âu yêu thích tác phẩm này. Trong cuộc bình chọn của tạp chí Sight & Sound năm 2002, 6 nhà phê bình hàng đầu cùng hai đạo diễn lớn đã lựa chọn'Taste of Cherry' vào danh sách 10 phim hay nhất lịch sử.
'Taste of Cherry' khi trình chiếu tại LHP Cannes đã tạo nên sự phân cực lớn. Trong khi một nửa khán giả ngủ gật trong rạp hoặc bỏ về giữa chừng, một bộ phận khác cho rằng đây chính là thứ điện ảnh nguyên bản. Nhân vật chính của tác phẩm là một người đàn ông vô danh, không lai lịch, chạy xe băng qua vùng ngoại ô Iran để tìm người giúp ông đào mộ chôn mình sau khi ông tự sát.
Khi 'Taste of Cherry' trình chiếu tại Mỹ, nhà phê bình Roger Ebert thẳng thắn chấm bộ phim một sao, cho rằng đây là phim nhàm chán nhất ông từng xem. Trong khi đó, giới phê bình châu Âu yêu thích tác phẩm này. Trong cuộc bình chọn của tạp chí Sight & Sound năm 2002, 6 nhà phê bình hàng đầu cùng hai đạo diễn lớn đã lựa chọn'Taste of Cherry' vào danh sách 10 phim hay nhất lịch sử.
Năm 2010, cuốn phim siêu thực đến từ Thái Lan 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' giành giải cao nhất tại Cannes, trở thành phim Đông Nam Á đầu tiên và duy nhất đến hiện tại đạt thành tựu này.
Câu chuyện kể về một người đàn ông gặp lại linh hồn của vợ và con trai vào những ngày cuối đời của mình. 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' giàu triết lý Phật giáo và ý nghĩa nhân sinh với nhiều hình ảnh ma mị, mang nhiều hàm ý nghệ thuật. Nhà báo Peter Bradshaw đến từ The Guardian nhận xét bộ phim có hình ảnh đẹp, đầy bí ẩn và giàu chất thơ.
Năm 2010, cuốn phim siêu thực đến từ Thái Lan 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' giành giải cao nhất tại Cannes, trở thành phim Đông Nam Á đầu tiên và duy nhất đến hiện tại đạt thành tựu này.
Câu chuyện kể về một người đàn ông gặp lại linh hồn của vợ và con trai vào những ngày cuối đời của mình. 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' giàu triết lý Phật giáo và ý nghĩa nhân sinh với nhiều hình ảnh ma mị, mang nhiều hàm ý nghệ thuật. Nhà báo Peter Bradshaw đến từ The Guardian nhận xét bộ phim có hình ảnh đẹp, đầy bí ẩn và giàu chất thơ.
Gần một thập kỷ sau, vị thế châu Á trở lại LHP Cannes với chiến thắng của bộ phim Nhật Bản 'Shoplifters' của bậc thầy điện ảnh Hirokazu Kore-eda. Thành tích này giúp đất nước mặt trời mọc trở thành quốc gia châu Á có nhiều phim đoạt Cành Cọ Vàng nhất.
Tác phẩm kể về cuộc sống nhiều nước mắt, nụ cười của một gia đình chuyên hành nghề trộm vặt. Phim mang lại nhiều cung bậc cảm xúc cho khán giả với lối kể chuyện dung dị đặc trưng của vị đạo diễn người Nhật Bản. Trang The Atlantic nhận định cách phát triển khéo léo của Hirokazu Kore-eda tạo nên sự chân thành, ấm áp cho phim và 'Shoplifters' hoàn toàn xứng đáng với giải Cành Cọ Vàng.
Gần một thập kỷ sau, vị thế châu Á trở lại LHP Cannes với chiến thắng của bộ phim Nhật Bản 'Shoplifters' của bậc thầy điện ảnh Hirokazu Kore-eda. Thành tích này giúp đất nước mặt trời mọc trở thành quốc gia châu Á có nhiều phim đoạt Cành Cọ Vàng nhất.
Tác phẩm kể về cuộc sống nhiều nước mắt, nụ cười của một gia đình chuyên hành nghề trộm vặt. Phim mang lại nhiều cung bậc cảm xúc cho khán giả với lối kể chuyện dung dị đặc trưng của vị đạo diễn người Nhật Bản. Trang The Atlantic nhận định cách phát triển khéo léo của Hirokazu Kore-eda tạo nên sự chân thành, ấm áp cho phim và 'Shoplifters' hoàn toàn xứng đáng với giải Cành Cọ Vàng.
Phim châu Á gần nhất đoạt Cành Cọ Vàng là 'Parasite' ('Ký sinh trùng') của Hàn Quốc, năm 2019. Tác phẩm nhanh chóng tạo nên cơn sốt trên toàn thế giới, càn quét hàng loạt giải thưởng điện ảnh và trở thành phim quốc tế đầu tiên giành giải 'Phim xuất sắc' tại Oscar. Chiến thắng của 'Parasite' vào đúng dịp kỷ niệm 100 năm điện ảnh Hàn Quốc góp phần phục hưng làn sóng châu Á tại Hollywood.
Kịch bản khai thác chủ đề mang tính phố quát về khoảng cách giữa hai gia đình giàu - nghèo của xã hội Hàn Quốc đương đại. Danh sách các tác phẩm hay nhất từng đoạt Cành Cọ Vàng của các tờ báo Collider, Indiewire, Stant Magazine đều có tên 'Parasite'.
Stant Magazine đánh giá đạo diễn Bong Joon Ho có sự kiểm soát đường dây đáng kinh ngạc, đồng thời khôi phục lại cốt lõi cảm xúc đã mất trong các dự án trước của ông. Trong khi đó, Collider nhận xét đây là bộ phim xuất sắc sự nghiệp Bong Joon Ho và là điểm sáng của điện ảnh thế giới những năm 2010.
Phim châu Á gần nhất đoạt Cành Cọ Vàng là 'Parasite' ('Ký sinh trùng') của Hàn Quốc, năm 2019. Tác phẩm nhanh chóng tạo nên cơn sốt trên toàn thế giới, càn quét hàng loạt giải thưởng điện ảnh và trở thành phim quốc tế đầu tiên giành giải 'Phim xuất sắc' tại Oscar. Chiến thắng của 'Parasite' vào đúng dịp kỷ niệm 100 năm điện ảnh Hàn Quốc góp phần phục hưng làn sóng châu Á tại Hollywood.
Kịch bản khai thác chủ đề mang tính phố quát về khoảng cách giữa hai gia đình giàu - nghèo của xã hội Hàn Quốc đương đại. Danh sách các tác phẩm hay nhất từng đoạt Cành Cọ Vàng của các tờ báo Collider, Indiewire, Stant Magazine đều có tên 'Parasite'.
Stant Magazine đánh giá đạo diễn Bong Joon Ho có sự kiểm soát đường dây đáng kinh ngạc, đồng thời khôi phục lại cốt lõi cảm xúc đã mất trong các dự án trước của ông. Trong khi đó, Collider nhận xét đây là bộ phim xuất sắc sự nghiệp Bong Joon Ho và là điểm sáng của điện ảnh thế giới những năm 2010.
Đỗ Hoàng (Theo Collider, Indiewire, Stant Magazine,The Indian Express,Variety,
The Guardian, THR, Roger Ebert, New York Times)
