Bây giờ mà đi truy tìm để biết ai sai để quy trách nhiệm trong các trường hợp sau đây thì sẽ rất khó. Vì rằng, đó là hệ quả tất yếu của một chuỗi dài sai sót từ những người có trách nhiệm trong bộ máy công quyền cấp xã cho đến người dân.
Em Trần Ngọc Lanh ở Nghĩa Lâm, huyện Tư Nghĩa, theo giấy khai sinh thì sinh ngày 8/1/1987 nhưng trong hộ khẩu chỉ ghi năm sinh 1988, không ghi ngày, tháng; còn Lê Đạt Duân, cũng quê Nghĩa Lâm, là tên trong giấy khai sinh nhưng trong hộ khẩu ghi Lê Ngọc Quân.
Với hai đứa con ông Trương Thuận Lực ở xã Tịnh Hiệp, huyện Sơn Tịnh thì vô lý hơn: Em Kiều là con gái thì trong hộ khẩu ghi Trương Thuận Kiều, trong khi anh trai là Trí thì trong hộ khẩu ghi Trương Thị Trí. Có trường hợp như Ao Công Vàng cũng ở Phú Sơn, năm sinh theo sổ hộ khẩu lớn hơn cha mình là Ao Hợi đến... 12 tuổi!
Có thể dẫn ra đây hàng trăm trường hợp như vừa kể, song điều "vô lý" đó đã tồn tại hàng chục năm nay tại nhiều vùng quê Quảng Ngãi, cho đến khi những "nạn nhân" này có nhu cầu làm giấy CMND thì mới bắt đầu rắc rối.
Ông Đặng Ngọc Dung, Chủ tịch UBND xã Tịnh Hiệp, cho biết: "Lúc chuyển sổ NK3 sang NK4 (sổ hộ khẩu hiện nay), cán bộ tư pháp và công an xã ghi theo lời khai của chủ hộ hoặc đối chiếu với sổ cũ. Tuy nhiên, trong quá trình làm, đã xảy ra những sai sót như vừa nêu mà không có sự sửa sai kịp thời. Đây cũng là kết quả của việc "làm lấy được" của những người đi trước để bây giờ con cháu ta gánh".
Hiện mỗi ngày có hàng trăm phụ huynh học sinh có con em chuẩn bị đi đại học đến cơ quan công an và tư pháp các huyện để xin được điều chỉnh cho khớp giữa hộ khẩu với giấy khai sinh cũng như các giấy tờ học bạ. Để làm được giấy CMND, bắt buộc các thông số trong giấy khai sinh phải khớp với hộ khẩu, chênh một chi tiết nhỏ cũng không được.
Theo Lao Động, mấy năm qua, để tránh tình trạng thi hộ, ngành giáo dục đã quy định các thí sinh phải có giấy CMND. Đấy chính là lý do để học sinh lớp 12 ùn ùn kéo đến công an các huyện làm thẻ. Ông Trương Lê Hoài Vũ (cán bộ Sở GD-ĐT Quảng Ngãi) trấn an: "Chúng tôi không bắt buộc thí sinh phải có CMND, chỉ cần có thẻ học sinh và giấy xác nhận hình trong thẻ là đúng với người là đủ".
Tuy nhiên, theo ông Vũ, các em học sinh hiện rất cần CMND, vì có nó mới vay được tiền để học (nếu em nào thi đỗ đại học mà cần vay tiền) hoặc trong giao dịch với ngân hàng. Còn đại diện cho phía làm giấy CMND, ông Nguyễn Thanh Vân (Phó trưởng phòng PC13 - Công an Quảng Ngãi) nói: "Các văn bản của Bộ Công an cũng như của sở và phòng đều đã triển khai đến các địa phương rồi. Không có khó khăn gì để các em học sinh làm giấy CMND cả, kể cả việc sửa lại các thông số cho khớp giữa hộ khẩu với khai sinh".
Ở "cấp trên" thì nghe rất xuôi, song ở dưới xã và huyện thì vô cùng phức tạp. Ông Trần Ngọc Lại (phụ huynh em Trần Ngọc Lanh) phàn nàn: "Tôi đã nhiều lần lên xuống công an Tư Nghĩa nhưng họ yêu cầu phải có khai sinh gốc thì mới sửa được ngày tháng cho cháu Lanh, mà biết tìm khai sinh gốc ở đâu bây giờ. Nông dân chúng tôi có biết gốc biết ngọn nào ngoài ngọn... khoai lang!". Đến công an, công an chỉ qua tư pháp; tư pháp bảo quay về xã điều chỉnh hoặc xác nhận, lại xuống công an và qua tư pháp huyện...
Bên cạnh đó, có nhiều xã hiện nay, muốn về huyện để "đóng dấu" phải vượt 30 cây số! Chạy xà quần như thế cả hai ba tháng nay nhưng giấy CMND cho con em mình thì chẳng thấy đâu, trong khi ngày thi thì đã cận kề.
