Nhà sáng lập TikTok Zhang Yiming (35 tuổi) đã xây dựng đế chế công nghệ của mình bằng cách chống lại những gã khổng lồ như Alibaba và Tencent ở trong nước và hạ gục Facebook ở nước ngoài. Giờ đây, đế chế công nghệ của Zhang Yiming bị cuốn vào "cuộc chiến công nghệ" giữa hai quốc gia hùng mạnh nhất thế giới là Mỹ và Trung Quốc.
Hôm 6/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh cấm TikTok cùng siêu ứng dụng WeChat của Tencent sau 45 ngày nữa với lý do an ninh quốc gia. Điều đó xảy ra trong bối cảnh Trump yêu cầu Zhang bán các hoạt động của TikTok tại Mỹ cho Microsoft hoặc một công ty khác của Mỹ vào ngày 15/9. Trước đó TikTok cùng hơn 60 ứng dụng khác của Trung Quốc cũng bị cấm tại Ấn Độ sau cuộc đụng độ giữa quân đội Trung Quốc và Ấn Độ ở vùng biên giới.
Zhang Yiming - nhà sáng lập TikTok. Ảnh: Bloomberg.
ZhangYiming - CEO ByteDance (công ty mẹ TikTok) - đã xây dựng thành công đế chế truyền thông mạng xã hội lớn thứ ba trên thế giới và tăng trưởng mạnh mẽ trong vài năm gần đây. Nhiều năm qua, Zhang luôn cố gắng giữ công ty độc lập khỏi Alibaba và Tencent - hai gã công nghệ khổng lồ thống trị Internet tại Trung Quốc, trong bối cảnh các công ty công nghệ khác đều phụ thuộc vào hai gã khổng lồ này như hãng gọi xe Didi Chuxing hay nền tảng giao đồ ăn Meituan Dianping. Thay vào đó, ByteDance thu hút phần lớn nhà đầu tư nước ngoài và hoàn toàn không phụ thuộc vào các gã khổng lồ internet Trung Quốc.
Nhưng giờ Zhang buộc phải đưa ra quyết định bắt nguồn từ chính trị chứ không phải kinh doanh. Khi Trung Quốc ngày càng tức giận trước các cuộc tấn công của Trump nhằm vào TikTok, Zhang thậm chí có thể quyết định không bán mạng xã hội này theo đề nghị từ phía Mỹ. TikTok cho biết trong một tuyên bố mạnh mẽ hôm 7/8 rằng họ "bị sốc" trước lệnh cấm của Trump và sẽ theo đuổi tất cả các biện pháp khắc phục hiện có, bao gồm cả việc kiện lên tòa án Liên bang Mỹ.
Những cuộc phiêu lưu chinh phục thị trường quốc tế của ByteDance là "một thử nghiệm nhỏ, việc mất một vài thị trường nước ngoài không phải là mối đe dọa hiện hữu đối với công ty", Michael Norris, giám đốc nghiên cứu và chiến lược của công ty tư vấn Agency China ở Thượng Hải nhận định. "Nhưng để mất thị trường Trung Quốc và làm xấu mặt các nhà chức trách ở Bắc Kinh là một sai lầm".
Sinh năm 1983 tại thị trấn Long Nham, tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc, Zhang là con một trong gia đình công chức. Zhang học lập trình tại Đại học Nankai ở Thiên Tân. Thời đi học Zhang đã nổi tiếng trên diễn đàn trực tuyến của trường với nghề sửa chữa máy tính cho các bạn cùng lớp và gặp gỡ người vợ tương lai của mình. Sau khi tốt nghiệp, Zhang gia nhập Microsoft trong một thời gian ngắn, nhưng bỏ việc vì cho rằng công việc này quá nhàm chán. Trong một lần phỏng vấn, Zhang cho biết thường "làm việc nửa ngày và đọc sách nửa ngày".
Zhang bắt đầu xây dựng ByteDance vào năm 2012, thu hút các kỹ sư hàng đầu của Trung Quốc bằng những khoản lương kếch xù. Một trong những ứng dụng đầu tiên của ByteDance là Neihan Duanzi sử dụng trí thông minh nhân tạo để kết nối các thành viên phù hợp với sở thích của từng người. Sau khi thu hút hàng chục triệu người dùng, ByteDance đã sử dụng cách tiếp cận tương tự để tạo ứng dụng đề xuất tin tức Jinri Toutiao. Ứng dụng này của ByteDance ngay lập tức mang lại tiếng vang cho công ty khởi nghiệp này.
Vào năm 2017, ByteDance đã mua ứng dụng đồng bộ hóa âm thanh Musical.ly, sau đó cho ra đời song song hai ứng dụng quay video ngắn Douyin (sử dụng tại Trung Quốc) và TikTok (sử dụng tại nước ngoài). TikTok nhanh chóng nổi tiếng trên toàn cầu, với hơn hai tỷ lượt tải về, cùng với dịch vụ song sinh Douyin tại Trung Quốc. Mỹ là thị trường lớn nhất của TikTok về số lượng người dùng và doanh thu quảng cáo. Hiện ByteDance là công ty khởi nghiệp giá trị nhất thế giới, với mức định giá lên tới 140 tỷ USD. Năm ngoái, công ty của Zhang đã tạo ra hơn 3 tỷ USD lợi nhuận ròng trên hơn 17 tỷ USD doanh thu.
Nhưng trong bối cảnh lo ngại về sự bành trướng của Trung Quốc ngày càng tăng, TikTok đã trở thành đối tượng bị nghi ngờ ở một số quốc gia. Để tránh bị cấm tại Mỹ, Zhang đã nỗ lực cứu vãn hoạt động của TikTok bằng cách thuê CEO người Mỹ và tự nguyện đặt máy chủ tại Mỹ, trấn an các nhà quản lý rằng dữ liệu người dùng sẽ không bị chia sẻ ra bên ngoài. Ông cũng đã tăng cường vận động hành lang ở Washington, cam kết tạo ra 10.000 việc làm cho người Mỹ và gây quỹ 200 triệu USD để hỗ trợ các ngôi sao TikTok của Mỹ. Nhưng những nỗ lực này của Zhang vẫn không làm hài lòng chính quyền Trump.
"Zhang đang phải đối mặt với tình huống khó xử mà cả các công ty công nghệ Trung Quốc và Mỹ đều phải đối mặt khi thâm nhập thị trường của nhau", Kendra Schaefer, trưởng bộ phận nghiên cứu kỹ thuật số tại công ty tư vấn Trivium ở Bắc Kinh nhận định. "Các nền tảng của Trung Quốc, bao gồm cả những nền tảng do ByteDance điều hành, đang có hướng đi giống nhiều công ty công nghệ nước ngoài làm ở Trung Quốc: xoa dịu các cơ quan quản lý trong khi cố gắng đổi mới và duy trì lợi nhuận".
Tuần qua, Zhang Yiming, nhà sáng lập luôn sống ẩn dật, đã "bước ra ánh sáng" bày tỏ sự thất vọng của mình với các nhà chức trách Mỹ trong thư gửi tới các nhân viên của ByteDance. Zhang cho biết ông không đồng ý với yêu cầu của Ủy ban Đầu tư nước ngoài tại Mỹ rằng phải bán các hoạt động của TikTok tại Mỹ.
"Chúng tôi đã nhiều lần nhấn mạnh rằng chúng tôi là một doanh nghiệp tư nhân", Zhang bày tỏ và gọi việc ép buộc bán TikTok là "vô lý". "Nhưng đây không phải là mục tiêu của họ, hay thậm chí là những gì họ muốn. Mục tiêu thực sự của họ là đạt được một lệnh cấm toàn diện".
Tuy nhiên không giống như nhà sáng lập Huawei Ren Zhengfei, người được người Trung Quốc ủng hộ và lên tiếng ca ngợi trong cuộc chiến dẫn dắt công ty chống lại lệnh cấm của Mỹ, Zhang Yiming lại bị đa số người Trung Quốc "ném đá" và gọi là "kẻ phản bội". Zhang thậm chí đã phải ẩn các bài đăng của mình trên Weibo - mạng xã hội lớn nhất Trung Quốc - sau khi xuất hiện hàng nghìn bình luận công kích ý định bán TikTok cho một công ty Mỹ.
Dù vậy ByteDance vẫn nhận được sử ủng hộ của chính quyền Bắc Kinh. Hôm 7/8, chính quyền Bắc Kinh đã chỉ trích Mỹ vì "sử dụng an ninh quốc gia như một cái cớ và sử dụng quyền lực nhà nước để đàn áp các doanh nghiệp không phải của Mỹ". Tờ China Daily - cơ quan ngôn luận của Bắc Kinh - cũng đã kêu gọi ByteDance bảo vệ các quyền của mình một cách hợp pháp để chống lại "cú đập" của Trump.
Khi được hỏi về những lo ngại về quyền riêng tư dữ liệu người dùng vào năm 2015, Zhang nói: "Máy móc và thuật toán sẽ phát triển thông minh hơn, nhưng chúng luôn vô tội". Khi bị đặt câu hỏi rằng có phải ông chính là ông chủ thực sự của cỗ máy, Zhang cười và trả lời: "Tôi cũng luôn vô tội".
Sơn Nam (Theo Bloomberg)
