Nghề shipper là kế hoạch B
Đã ba năm nay, Ah-Feng, 42 tuổi, gắn bó với công việc giao đồ ăn ở Bắc Kinh. Công việc này không hoàn hảo, nhưng cô có rất ít lựa chọn. Trước khi làm nghề này, cô cùng chồng điều hành một cửa hàng bán đồ thể thao ở quê nhà Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, miền Trung Trung Quốc. Nhưng sau đó, công việc kinh doanh thua lỗ khiến họ nợ hơn 100.000 nhân dân tệ (14.400 USD). Năm 2019, vợ chồng Ah-Feng quyết định thử vận may ở thủ đô.
Lên Bắc Kinh, cặp vợ chồng sống trong căn phòng trọ chật chội với giá thuê hàng tháng 1.000 nhân dân tệ. Họ phải để con gái 15 tuổi ở lại quê nhà cho người thân chăm sóc. Hiện tại, chồng cô không có việc làm. Anh muốn sử dụng số tiền tiết kiệm để bắt đầu kinh doanh nhỏ nhưng Ah-Feng không đồng ý. "Không nên kinh doanh giữa lúc dịch bệnh đang phức tạp như thế này", cô nói. Để kiếm sống và trả nợ, cô muốn tìm một công việc có thu nhập đều đặn.
Lần đầu tiên, cô đi phỏng vấn xin làm vị trí quản lý ca ở siêu thị, với mức lương 6.500 nhân dân tệ. Dù đáp ứng tốt công việc, cô đã vượt quá tuổi theo yêu cầu là 38 tuổi. Sau đó, Ah-Feng thử vị trí bán hàng tại một công ty bất động sản, có mức lương cơ bản là 2.000 nhân dân tệ một tháng, cộng với tiền hoa hồng. Sau khi cô kín đáo hỏi một phụ nữ trẻ đã làm việc ở đó hai năm, cô biết thu nhập hàng tháng cũng chỉ khoảng 4.000 nhân dân tệ. Mức đó không đủ sống nên cô quyết định từ bỏ.
Cuối cùng, một cuộc gọi tuyển dụng nhân viên giao đồ ăn khiến cô chú ý. "Nếu làm việc tốt, bạn sẽ có thu nhập 6.000-7.000 nhân dân tệ một tháng. Làm tốt hơn, bạn sẽ kiếm được 8.000-9.000 tệ. Nhưng hãy cố gắng hơn nữa vì có thể đạt mức 10.000 tệ", Ah-Feng cho hay. Điều kiện cho công việc này là cô cần biết đi xe đạp điện và sử dụng ứng dụng định vị giao hàng. Vì thế, Ah-Feng bắt đầu với nghề này.
Liu Qing, 32 tuổi, là shipper tại thành phố ven biển phía bắc thành phố Thiên Tân. Giống như Ah-Feng, Liu không có lựa chọn nào tốt hơn. Cô và chồng từng có một nhà hàng nhỏ ở Thiên Tân, cho tới khi Covid-19 giáng một đòn chí mạng vào năm 2020 khiến kinh doanh đổ bể. Chồng Liu sau đó làm việc cho một nhà hàng khác, còn cô về quê nhà Tín Dương, Hà Nam để sinh con. Hai vợ chồng đã có con gái đầu bảy tuổi. Nhưng lần mang thai này, Liu gặp vấn đề lớn. Khi mang thai được năm tháng, cuộc khám tiền sản cho thấy thai nhi của cô có 60% khả năng bị dị tật phát triển. "Nếu chuyện đó xảy ra, gia đình tôi khó có thể giải quyết", cô nói. Cô đành phá thai ở tháng thứ bảy.
Liu trở lại Thiên Tân sau một năm nghỉ ngơi. Nhưng sự lo lắng lớn dần lên mỗi ngày. "Tôi không kiếm được đồng nào, và đã không chăm sóc tốt con mình. Tôi thấy mình thật vô dụng", Liu nói. Chồng cô đang làm việc ở một nhà hàng lớn, ca làm kết thúc vào 22h. Anh thường về nhà và nằm thẳng lên giường. Anh cũng không có ngày nghỉ để cả hai trò chuyện. Cô phải một mình chăm sóc con gái, điều này khiến cho việc tìm được một công việc ổn định trở nên khó khăn. Nhưng Liu nhất quyết không gửi con về quê và biến nó thành "đứa trẻ bị bỏ rơi phía sau". "Khi tôi học cấp một, bố mẹ đã đi làm ăn xa nên tôi rất hiểu cảm giác ấy như thế nào, tôi phải theo sát con mình", cô nói.
Liu thường đưa con gái đi học lúc 8h và đón con về lúc 17h30, đó là trọng tâm cuộc sống của cô. Cho đến tháng Chín năm ngoái, khi con vào lớp một, cô đã có thời gian để tìm việc. Liu hiện làm nhân viên giao hàng bán thời gian với giờ giấc làm việc linh hoạt.
Giống như Liu, nhiều phụ nữ Trung Quốc phải chăm sóc con nhỏ cũng ký hợp đồng làm shipper giao đồ ăn bán thời gian. Sun Ping, một nhà nghiên cứu tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, và nhóm của cô đã phỏng vấn 30 phụ nữ làm công việc giao hàng vào năm 2020 và 2021. Trong đó, tám người cho biết họ chọn công việc này vì sự linh hoạt của nó giúp họ có thời gian chăm sóc con cái.
Theo Sun, nhiều phụ nữ được phỏng vấn đến từ các gia đình nông thôn, truyền thống, nơi phụ nữ thường gánh vác nhiều trách nhiệm gia đình hơn. Sun quan sát thấy số phụ nữ làm nhân viên giao đồ ăn bán thời gian đã tăng lên trong hai năm qua.
Covid-19 đã đánh mạnh vào các ngành tập trung nhiều người lao động nữ, như thương mại và du lịch. Nhiều người đang cần một công việc cấp bách với điều kiện đầu vào thấp và thu nhập khá, ổn định. Ngành giao hàng vì thế đã trở thành chỗ đứng tạm thời của họ.
Nguy hiểm rình rập
Với những shipper bán thời gian, giao hàng ban đêm là tốt nhất vì giá mỗi đơn hàng sẽ tăng lên. Tuy nhiên, kèm theo đó là nhiều mối nguy hiểm rình rập.
Ah-Feng nhớ lại một lần cô nhận đơn giao hàng vào ban đêm, cô có thể kiếm được 60 nhân dân tệ trong chuyến đó. Nhưng khi tới cách điểm đến vài trăm mét, cô khá hoảng vì đoạn đường trước mắt không có đèn, nhìn vào một góc đường và thấy nghĩa trang. Trên đoạn đường về, cô phải gọi cho một đồng nghiệp nam để trò chuyện cho bớt sợ tới khi thấy đèn.
Ngoài những nguy hiểm khi giao hàng vào đêm muộn, một mối quan tâm khác của shipper nữ là kỳ kinh nguyệt. Mỗi lần đến kỳ, Feng thường mất máu nhiều. Vì vậy, cô phải xin phép trưởng phòng nghỉ hai ngày đầu. Để đề phòng kinh nguyệt ập đén, cô chỉ dám mặc quần tối màu chứ không thể diện những bộ đồ yêu thích. Cô nói: "Nhiều lúc rất khó để tìm thấy một phòng vệ sinh trên đường giao hàng".
Áp lực cạnh tranh
Thông thường, một đơn hàng trong bán kính 3 km yêu cầu shipper hoàn thành trong 30 phút. Năm 2019, nhóm của Sun đã tiến hành một thử nghiệm và nhận thấy không thể hoàn thành mà không chạy quá tốc độ hoặc vi phạm quy định giao thông.
Ah-Feng nói rằng nhiều nam giới đi xe máy với vận tốc 80 km/h nhưng rất ít phụ nữ có bằng lái xe máy. Với xe đạp điện, tốc độ tối đa họ có thể chạy là 40 km/h. Phụ nữ cũng không điều khiển xe máy tốt như nam giới, ngoài ra chi phí nhiên liệu cho xe máy cao hơn so với sạc pin cho xe đạp điện.
Trong thời gian Ah-Feng hoàn thành 10 đơn hàng, các đồng nghiệp nam có thể giao 15 đơn. Cô rất cố gắng để đuổi kịp con số này, hy sinh thời gian nghỉ trưa hoặc ăn tối của mình. "Sau một thời gian, tôi ăn uống không ngon miệng, thường xuyên bị mất nước và kiệt sức. Cuối cùng, tôi tự nhủ 30 hay 40 tệ cộng thêm chẳng đáng là bao", cô nói. Giờ đây, cô kết thúc công việc khi đạt mục tiêu 300 nhân dân tệ và không còn cố cạnh tranh với đàn ông.
Liu Qing cũng từng giao được các đơn có lời lớn. Ví dụ, với những chuyến hàng có trọng lượng trên 20 kg, cô sẽ nhận phí vận chuyển tới 10-15 nhân dân tệ. Tuy nhiên, hậu quả là cô cảm thấy đau nhức khắp người, cần chườm vai và lưng, cơn đau cũng kéo dài. Giờ đây, cô chỉ tập trung vào những đơn hàng có phí giao hàng từ 3-5 nhân dân tệ, chẳng hạn từ các hiệu thuốc và cửa hàng tiện lợi.
So với những bất lợi về thể chất phải đối mặt, cuộc đấu tranh để cân bằng giữa công việc và cuộc sống khiến Liu càng cảm thấy bất lực hơn. "Đôi khi, vào những ngày con nghỉ học, tôi đưa con gái đi giao hàng. Ngay cả khi đang vội, tôi thà giảm tốc độ hơn là vượt đèn đỏ hoặc đi sai phần đường", cô nói.
Nếu tình cờ điểm đến có sân chơi dành cho trẻ em, người mẹ để con chơi một lúc. Vào những ngày như vậy, thu nhập hàng ngày của cô giảm một nửa, chỉ còn dưới 100 nhân dân tệ.
Liu cũng sợ người khác đánh giá khi đưa con đi làm. Nhân viên bảo vệ một trung tâm mua sắm từng nhìn thấy con gái cô ngồi trên xe giao hàng và nói: "Kiếm bao nhiêu tiền mới đủ với cô". Một lần khác khi đang chờ đèn đỏ, cảnh sát giao thông đã nói: "Làm vậy không an toàn cho đứa trẻ".
Liu Qing thường thấy có lỗi vì điều đó, nhưng cô không nghĩ ra cách tốt hơn. Cô luôn lo sợ khi nghĩ đến việc để con gái ở nhà một mình: "Điều gì sẽ xảy ra nếu con bé đi ra ngoài rồi bị lạc? Ai sẽ lo bữa ăn cho con?".
Thích ứng
Để tồn tại trong thị trường do nam giới thống trị này, Sun cho biết phụ nữ thường áp dụng một trong hai chiến lược tồn tại:
Thứ nhất là "phi hiện thực hóa", biến mình trở nên nam tính và lao động chăm chỉ để làm những việc cần thiết.
Điều thứ hai, theo khảo sát của Sun, là có các đặc điểm "khuôn mặt tươi cười, nói chuyện ngọt ngào và từ tốn dễ chịu".
Zhang Ling, đang làm việc trong các hợp đồng giao hàng tại Thượng Hải, đã chọn chiến lược đầu tiên. Cô thường đùa rằng "đàn ông không coi tôi là phụ nữ".
Trước khi lên đường vào cuối năm 2021, cô làm việc trong căng tin của một nhà máy sản xuất đồ nội thất. Cô thích mặc váy ngắn cạp cao và bắt buộc phải trang điểm hàng ngày. Nhưng bây giờ, bởi vì cô mặc đồng phục và đội mũ bảo hiểm mỗi ngày, trang điểm chỉ là một sự lãng phí. Vì vậy, cô chỉ thoa kem chống nắng.
Trung tâm của Zhang có hơn 70 shipper, và cô thường xuyên đứng trong top 3. Cô hiện có một cô con gái 14 tuổi và một cậu con trai tám tuổi. Vì từng cải tạo nhà cách đây vài năm mà gia đình họ đang nợ chồng chất.
Để xoay xở cho cuộc sống, cô bắt đầu giờ làm lúc hơn 7h mỗi sáng, sớm hơn một giờ so với giờ quy định và lấy những đơn đặt hàng tồn đọng mà không ai nhận. Trong giờ cao điểm, ngay cả khi tòa nhà của người nhận có thang máy, cô ấy vẫn chọn cầu thang bộ để xuống các tầng thấp hơn vì chúng nhanh hơn.
Vào đầu tháng Tư, lúc Thượng Hải giãn cách xã hội, các nhà vệ sinh công cộng đã tạm thời đóng cửa. Vì vậy, cô sẽ không uống bất cứ thứ gì trừ khi bắt buộc phải uống, và chỉ đi vệ sinh lúc 14h, trong thời gian nghỉ trưa nhanh chóng.
Sun và nhóm của cô đã chỉ ra trong nghiên cứu của họ rằng một số phụ nữ dựa vào danh tính phụ nữ để cầu xin sự giúp đỡ. Trong giờ cao điểm ăn trưa, thang máy của các tòa nhà văn phòng luôn kẹt cứng. Ah-Feng thường nói với giọng to và rõ ràng: "Chào anh đẹp trai! Ai trong số các bạn sẽ lên tầng sáu? Làm ơn hãy giúp tôi một việc là giúp tôi đặt phần thức ăn này lên kệ ở đó". Ah-Feng bổ sung: "Hầu như lần nào cũng có một anh chàng đề nghị giúp đỡ. Mọi người thích nghe những điều tốt đẹp". Khi trọng tải hàng quá nặng, lốp bị dính đinh hoặc thời tiết xấu, cô sẽ gọi điện tới khách hàng để xin thêm thời gian giao hàng.
Đối diện ánh mắt người đời
Dù công việc vất vả, Ah-Feng vẫn dành thời gian làm đẹp. Mỗi buổi sáng trước khi đi làm, cô dành một giờ để trang điểm. Và cứ sau hai giờ, cô lại thoa kem chống nắng và chuốt mascara.
Feng nói với đồng nghiệp rằng cô chi 400-500 nhân dân tệ cho mỹ phẩm mỗi tháng, và sau khi làm ca đêm, cô đắp mặt nạ là một sản phẩm dưỡng da phổ biến ở Trung Quốc. Một số người đã ngạc nhiên: "Bạn có thời gian cho việc đó không?". Một vài người đàn ông thẳng thừng nói Feng là một người "tiêu xài hoang phí". Cô không bao giờ tức giận, nhưng sửa lời họ: "Không phải là tiêu xài hoang phí. Giống như một số đàn ông thích hút thuốc, chúng tôi cũng có việc cần làm".
Ah-Feng cho biết cô không thấy sự nghiệp tiềm năng ở trong công việc này và mặc cảm tự ti ngày càng tăng lên. Cô nói: "Công việc này gần với tầng lớp dưới cùng của xã hội và không được tôn trọng". Feng nhớ có lần đi uống cà phê mà vẫn mặc nguyên quần áo đi làm. Người phục vụ đề xuất loại 10 nhân dân tệ, nhưng hầu hết các lựa chọn khác đều trên 40 nhân dân tệ. Cô cảm thấy mình đã bị xúc phạm.
Đôi khi, Feng bước vào các trung tâm thương mại cao cấp hoặc khu dân cư cao cấp, nhân viên bảo vệ có thể yêu cầu cô cởi đồng phục, hoặc gọi khách hàng đến đón tại cửa.
So với sự ngại ngùng và tủi thân mà cô gặp bên ngoài, điều thực sự khiến cô đau lòng hơn là sự khinh miệt đến từ người chồng của mình.
Feng vẫn nhớ chuyện xảy ra khoảng sáu tháng sau khi họ định cư ở Bắc Kinh, khi chai nước hoa Armani của cô hết sạch. Cô hy vọng anh sẽ mua cho cô một chai rượu mới nhân ngày sinh nhật. Thay vào đó, anh ta chỉ nói: "Cô định đi xe vòng quanh với mùi thơm này để quyến rũ đàn ông?".
Cuối cùng, cô đã tự mua nó.
Mặc dù Ah-Feng trò chuyện với con gái cô, hiện học cấp hai, qua điện thoại hàng ngày, Feng không bao giờ nói với con những gì cô làm ở Bắc Kinh. Kế hoạch của người phụ nữ này là làm công việc lao động nặng nhọc khi cô vẫn có thể làm được, trong lúc tiếp tục tìm kiếm các công việc khác tốt hơn trong tương lai. Hoặc tiết kiệm đủ để mở một cửa hàng nhỏ ở Hải Nam để bán trái cây và hoa.
Liu Qing cũng không nói về công việc của mình với trường học của con. "Tôi lo lắng rằng tôi không đủ tốt để làm mẹ và sẽ bị coi thường", cô nói.
Liu nhớ một lần khi cô đến trường con muộn vì giao hàng. Cô giáo muốn gọi cho cô, nhưng con gái cô đã ngăn điều đó. "Cô đừng gọi mẹ em. Mẹ đang giao đồ ăn. Nếu cô gọi cho mẹ, mẹ rất có thể gặp tai nạn khi cố gắng lao đến đây", con gái Liu Qing nói. Liu phì cười vì cô cố giấu trường học nhưng con gái đã nói cho giáo viên. Con gái cô phản hồi lại với mẹ: "Công việc mẹ đang làm rất quan trọng và khó khăn. Nhiều nơi bị đóng cửa do đại dịch. Nếu không có mẹ, họ có thể sẽ không nhận được đồ ăn". Đó là điều đã giúp Liu vượt qua mặc cảm.
Liu thích công việc tự do, nhưng không có kế hoạch dài hạn cho nó. "Vì làm công việc này không được công ty đóng bảo hiểm xã hội nên tôi phải tự trả hàng tháng", cô nói. Ước mơ của cô là muốn có một công việc có bảo hiểm xã hội và cho phép đi học. Khi đại dịch dịu đi, cô dự định mở một cửa hàng bánh ngọt. "Tôi rất hiếm khi ăn bánh khi còn nhỏ. Và sau khi tôi bắt đầu làm việc, tôi chỉ có thể thưởng thức bánh ngọt cho ngày sinh nhật của mình", cô nói.
Zhang Ling cũng không có ý định bám trụ. "Trong vài năm nữa, tôi sẽ trả hết nợ và về quê ở với các con", cô kể.
Hằng Trần (Theo Sixthtone)