Suy thận là tình trạng suy giảm chức năng lọc máu của thận, khiến cơ thể không thể loại bỏ chất độc và duy trì cân bằng nước - điện giải. Bệnh tiến triển âm thầm qua nhiều giai đoạn với các biểu hiện lâm sàng khác nhau, từ nhẹ đến nặng. Theo tổ chức National Kidney Foundation (NKF, Mỹ), suy thận được chia thành 5 giai đoạn dựa trên mức lọc cầu thận (eGFR - estimated Glomerular Filtration Rate), một chỉ số đo lường khả năng lọc máu của thận.
Suy thận tiến triển âm thầm qua nhiều giai đoạn với các biểu hiện lâm sàng khác nhau, từ nhẹ đến nặng.
Giai đoạn 1 và 2: Suy thận nhẹ, âm thầm và dễ bị bỏ qua
Ở giai đoạn 1, mức lọc cầu thận vẫn trên 90 ml/phút/1,73 m², nghĩa là chức năng thận gần như bình thường. Tuy nhiên, các dấu hiệu tổn thương thận như protein niệu (protein trong nước tiểu), bất thường trong xét nghiệm nước tiểu, hoặc hình ảnh học có thể đã xuất hiện. Giai đoạn 2 (eGFR từ 60-89 ml/phút) biểu hiện tương tự nhưng có sự giảm nhẹ chức năng lọc máu.
Bệnh nhân ở hai giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, một số người có thể cảm thấy mệt mỏi nhẹ, tiểu đêm nhiều hơn hoặc gặp phải tình trạng huyết áp cao mà không rõ nguyên nhân. Theo Mayo Clinic, những dấu hiệu này thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các rối loạn thông thường, dẫn đến chậm trễ trong chẩn đoán.
Giai đoạn 3: Chức năng thận suy giảm rõ, bắt đầu có triệu chứng lâm sàng
Giai đoạn 3 được chia thành hai mức: 3A (eGFR từ 45-59 ml/phút) và 3B (eGFR từ 30-44 ml/phút). Đây là giai đoạn mà các triệu chứng bắt đầu rõ rệt hơn. Người bệnh có thể thấy mệt mỏi kéo dài, chán ăn, buồn nôn, khô da, sưng chân tay do tích nước, hoặc xuất hiện tăng huyết áp khó kiểm soát.
Một nghiên cứu của American Society of Nephrology (2023) chỉ ra rằng gần 30% bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn 3 đã có các dấu hiệu của biến chứng tim mạch hoặc thiếu máu. Đây là giai đoạn quan trọng cần can thiệp y tế tích cực để làm chậm tiến trình suy thận.
Ngứa ngáy toàn thân là một biểu hiện của tình trạng suy thận nặng, nguy cơ biến chứng cao.
Giai đoạn 4: Suy thận nặng, nguy cơ biến chứng cao
Khi eGFR giảm còn 15-29 ml/phút, thận đã suy giảm nghiêm trọng. Lúc này, các chất thải như ure, creatinine tích tụ rõ rệt trong máu gây ra các biểu hiện như: buồn nôn nặng, rối loạn tiêu hóa, ngứa ngáy toàn thân, hơi thở có mùi amoniac, đau xương khớp, và thiếu máu nặng.
Theo bác sĩ Joseph Vassalotti, Giám đốc Y khoa của NKF, ở giai đoạn này, bệnh nhân nên được giới thiệu sớm tới chuyên gia thận để chuẩn bị cho liệu pháp thay thế thận như lọc máu hoặc ghép thận. "Sự chuẩn bị từ sớm có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và tiên lượng bệnh," ông nhấn mạnh trong một bài phỏng vấn với Medscape Nephrology.
Giai đoạn 5: Suy thận giai đoạn cuối - Cần điều trị thay thế thận
Đây là giai đoạn nặng nhất khi eGFR dưới 15 ml/phút. Bệnh nhân thường gặp các triệu chứng nghiêm trọng như: tiểu ít hoặc vô niệu, sưng phù toàn thân, khó thở do tràn dịch màng phổi, rối loạn ý thức, co giật, và rối loạn nhịp tim. Đây là tình trạng cần được điều trị cấp cứu bằng lọc máu (hemodialysis hoặc peritoneal dialysis) hoặc chuẩn bị ghép thận nếu đủ điều kiện.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính suy thận giai đoạn cuối ảnh hưởng tới khoảng 2 triệu người mỗi năm trên toàn cầu, và chi phí điều trị thay thế thận chiếm 2-3% tổng chi phí y tế tại nhiều quốc gia, dù chỉ phục vụ dưới 0,03% dân số.
Việc phát hiện sớm và theo dõi định kỳ chức năng thận đặc biệt quan trọng, nhất là với người có nguy cơ cao như bệnh nhân tiểu đường, tăng huyết áp, người trên 60 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh thận. Theo khuyến cáo của NKF, người nguy cơ cao nên xét nghiệm máu và nước tiểu ít nhất một lần mỗi năm.
Chuyên gia thận học quốc tế - GS. Neil Powe, Đại học California San Francisco - nhận định: "Suy thận không phải là một phần tất yếu của quá trình lão hóa. Chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa hoặc làm chậm tiến trình bệnh nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách".
Vienne (Theo Healthline, Mayo Clinic)
