Dự án nhà máy xi măng Thanh Sơn có tổng mức đầu tư 1.430 tỷ đồng, do Công ty CP xi măng Thanh Sơn làm chủ đầu tư, được UBND tỉnh Thanh Hóa cấp giấy chứng nhận đầu tư 2008, cho thuê đất năm 2009.
Nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng quy mô lớn nhất khu vực 11 huyện miền núi tỉnh Thanh Hoá được kỳ vọng sẽ tạo ra cú hích thúc đẩy sự phát triển kinh tế của huyện Ngọc Lặc nói riêng và khu vực phía Tây tỉnh này nói chung. Tuy nhiên, sau 12 năm triển khai, dự án đang trong tình trạng "đắp chiếu", gây lãng phí đất đai, nguồn vốn...
Theo chính quyền địa phương, sau khi được bàn giao đất, chủ đầu tư đã tiến hành xây dựng hạ tầng kỹ thuật gồm: nhà ở công nhân, tường rào bao quanh nhà máy, ép cọc bê tông móng và một số công trình phụ trợ khác. Tuy nhiên, do thiếu vốn nên đến cuối năm 2010, hầu hết hoạt động trên công trường bị tạm dừng.
Từ đó đến nay, gần 40 ha đất trong khuôn viên nhà máy bị bỏ hoang, biến thành nơi chăn thả trâu bò, vài vị trí thành ao thả cá. Đối diện cổng chính nhà máy là những dãy nhà xiêu vẹo, đổ nát, cỏ mọc um tùm.
Anh Nguyễn Văn Phượng, 39 tuổi, ở xã Thuỷ Sơn cho hay, hơn 10 năm trước, trong vùng hầu như chưa có nhà máy, xí nghiệp như bây giờ nên người dân địa phương rất phấn khởi khi dự án xi măng Thanh Sơn khởi công. "Nhiều thanh niên đã bỏ tiền theo học các nghề liên quan đến sản xuất, vận hành xi măng với mong muốn được làm việc ổn định khi dự án hoàn thành, nhưng học xong mà dự án vẫn chỉ là vùng đất hoang...", anh Phượng nói.
Hàng trăm hộ dân ở xã Thuý Sơn đã phải nhường những thửa ruộng màu mỡ hay đồng bãi bằng phẳng trù phú cho nhà máy. "Vị trí đầu tư nhà máy trước đây là vựa lúa của vùng, nhưng vì sự phát triển chung của địa phương, bà con đã di dời nhường đất, song không có cuộc đổi thay như kỳ vọng, thay vào đó là nỗi bức xúc...", ông Lê Phúc Hành, Chủ tịch UBND xã Thúy Sơn, nói.
Theo báo cáo của UBND huyện Ngọc Lặc, có 206 hộ dân tại bốn thôn của xã Thúy Sơn bị ảnh hưởng trực tiếp bởi dự án. Người dân đã bàn giao đất ở, đất nông nghiệp để giải phóng mặt bằng xây nhà máy nên không còn đất để canh tác. Số người đi học chuyển đổi nghề đã phải đi tìm việc làm khác khiến cuộc sống khó khăn, thu nhập không ổn định.
Dù bỏ hoang hơn 10 năm nay nhưng đầu năm 2021, chủ đầu tư nhà máy xi măng Thanh Sơn lại có văn bản gửi Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đề nghị nâng công suất lên 2,5 triệu tấn/năm, gấp gần ba lần công suất ban đầu.
Trước thực trạng dự án bỏ hoang và hiện không còn phù hợp quy hoạch, các cấp chính quyền ở Ngọc Lặc đều đề xuất UBND tỉnh Thanh Hoá sớm thu hồi dự án hoặc chuyển đổi mục đích đầu tư dự án ít ảnh hưởng đến môi trường.
Theo Chủ tịch UBND xã Thúy Sơn Lê Phúc Hành, vừa qua địa phương tổ chức họp dân 5 thôn sinh sống quanh nhà máy, tất cả hơn 700 ý kiến từ các hộ đều không đồng ý cho doanh nghiệp tiếp tục xây dựng nhà máy xi măng.
UBND huyện Ngọc Lặc cũng đề nghị UBND tỉnh "không xem xét điều chỉnh công xuất nhà máy, có hướng thu hồi vì vi phạm tiến độ; bỏ quy hoạch nhà máy xi măng Thanh Sơn tại khu vực trên, đề xuất điều chỉnh quy hoạch thành đất công nghiệp thu hút các ngành nghề sử dụng công nghệ cao, công nghệ sạch, thân thiện với môi trường...".
Nhà máy xi măng Thanh Sơn thuộc loại xí nghiệp độc hại cấp một, phải quy hoạch ngoài khu vực đô thị, cách xa khu dân cư ít nhất một km, nhưng thực tế nhà máy này chỉ cách nơi người dân sinh sống điểm gần nhất khoảng 500 m và hiện nằm trong vùng quy hoạch đô thị Ngọc Lặc.
Ngoài lo ngại nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, đại diện chính quyền địa phương còn cho rằng, nhà máy nếu tái khởi động còn tác động đến vấn đề văn hóa tâm linh. Cụ thể, các vị trí mỏ đá vôi, đất sét làm nguyên liệu phục vụ dự án nằm ở khu vực núi Sắt – đây là địa danh truyền thống của người Mường gắn liền với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Gần nhà máy còn có hang Bàn Bù là khu di tích văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được công nhận là di tích cấp tỉnh.
Đại diện phía Công ty CP Xi măng Thanh Sơn cho biết, dự án đã giải ngân khoảng 400 tỷ đồng song phải ngừng thi công nhiều năm do thiếu vốn. Doanh nghiệp đang đề nghị UBND tỉnh Thanh Hóa cho phép tăng công suất để tiếp tục thực hiện dự án, song chưa được chấp thuận.