Anh Khoa là nhân viên Khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm cấp tính, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP HCM (HCDC). Mỗi tháng hai lần, anh cùng đồng nghiệp rời trung tâm, mang theo đèn pin, ống nhốt thủy tinh và bông gòn, lên đường đến những khu vực từng lưu hành sốt rét như Cần Giờ, Nhà Bè. Nhiệm vụ của họ là bắt muỗi bằng "mồi người" để phục vụ giám sát dịch tễ.
"Muỗi sốt rét hoạt động mạnh từ 19h đến 22h, nên phải đi sớm để chuẩn bị", anh Khoa vừa kiểm tra dụng cụ vừa nói khi nhóm dừng chân tại trạm y tế xã lúc 18h.
Đến nơi, nhóm di chuyển vào chuồng bò của một hộ dân. Mùi phân ngai ngái bốc lên, gió từ biển thổi mạnh khiến muỗi trốn kỹ. Gần một giờ rà soát khắp các góc tối, lưới che gia súc, vách tường, nhóm vẫn chưa bắt được con nào.
"Có hôm trên tấm lưới che gia súc muỗi đen nghẹt, bắt được 50-60 con. Nhưng cũng có đêm trắng tay, hoặc vừa đến nơi thì trời đổ mưa, đành quay về", anh Khoa kể.
Anh Khoa và hai nhân viên đang rà soát lưới che gia súc.
Khi gió lặng, anh cùng hai nhân viên chia nhau ngồi ba góc, xắn quần đến đầu gối để lộ làn da trần đúng quy trình chuyên môn. Hơn một tiếng sau, hàng chục con muỗi bắt đầu đậu trên chân. Anh Khoa giữ nguyên tư thế, mắt không rời những chấm đen li ti. Chỉ khi xác định đúng loài muỗi Anopheles, tác nhân truyền bệnh sốt rét, anh mới nhanh tay đưa ống nghiệm chụp gọn, rồi dùng bông nút lại.
Mỗi ống có thể thu 3-5 con, tất cả phải còn sống, không gãy chân, gãy cánh để phân tích. Đêm kết thúc gần 23h, cả nhóm thu được khoảng 20 con muỗi.
"Không nhiều nhưng chỉ cần đúng muỗi Anopheles là đủ để hoàn thành nhiệm vụ giám sát", anh nói.
Hơn 10 năm làm nghề, Khoa đã quen với việc để hàng chục con muỗi đốt mỗi đêm. Ngoài muỗi sốt rét, nhiều loài khác cắn rát, để lại vệt sưng dày đặc.
"Có lần vừa đến nơi, chưa kịp bắt muỗi mục tiêu thì muỗi thường đã vây kín người. Đi bìa rừng thì gặp rắn, rết bò ngang chân, vào nhà dân có khi bị chó rượt", anh nhớ lại.
Anh Khoa ngồi yên đợi muỗi đốt.
Nhân viên bắt muỗi còn phải uống thuốc dự phòng sốt rét trước mỗi chuyến đi. Đến nay, chưa có trường hợp nào mắc bệnh trong quá trình làm việc, nhưng nguy cơ luôn hiện hữu, nhất là khi họ phải để muỗi đốt đủ lâu trước khi chụp ống nghiệm.
Theo Thạc sĩ Mai Xuân Phán, Phó trưởng khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm cấp tính HCDC, có nhiều phương pháp bắt muỗi như soi đèn, mắc màn, đặt bẫy. Tuy nhiên, soi đèn dễ khiến muỗi chết hoặc gãy cánh, trong khi dùng màn cần không gian rộng, khó áp dụng ở nhiều hộ dân.
"Trong các không gian hẹp, cần thao tác nhanh, dùng người làm mồi vẫn hiệu quả nhất", ông nói.
Người làm "mồi" phải tuân thủ nhiều quy định chuyên môn như không dùng xà phòng, dầu gội, dầu gió có mùi thơm trước ca làm việc, bởi mùi cơ thể là yếu tố thu hút muỗi. Các mẫu muỗi sau khi thu thập sẽ được định loại, tính mật độ, đồng thời dùng đánh giá khả năng kháng hóa chất, mức nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng, dữ liệu quan trọng cho ngành y tế dự phòng.
Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây chủ yếu qua muỗi Anopheles. Dù y học tiến bộ, hiện chưa có vaccine phòng bệnh hiệu quả rộng rãi, nên kiểm soát quần thể muỗi vẫn là biện pháp then chốt.
Thạc sĩ Mai Xuân Phán cho biết giám sát muỗi giúp dự báo nguy cơ, từ đó triển khai biện pháp ứng phó kịp thời. "Nếu không bắt muỗi định kỳ, rất khó nắm được sự biến động của loài côn trùng này", ông nói.
Chiến lợi phẩm của nhóm.
TP HCM được công nhận loại trừ sốt rét từ năm 2020, tiếp tục duy trì thành tích đến hiện nay. Năm 2023, TP HCM ghi nhận 21 ca sốt rét, chủ yếu là ca ngoại lai từ nước khác và ngoại lai tỉnh, không có ca tử vong do sốt rét, không có dịch sốt rét xảy ra.
Ngày 10/12, tại kỳ họp thứ 6 HĐND TP Hồ Chí Minh khóa X, nhiệm kỳ 2021 - 2026, các đại biểu đã thông qua nghị quyết quy định nội dung chi, mức chi một số hoạt động y tế - dân số trên địa bàn thành phố. Trong đó, thông qua việc giữ nguyên mức hỗ trợ 130.000 đồng/người/đêm cho công việc bắt muỗi. Đối tượng thụ hưởng là người lao động làm việc theo hợp đồng dịch vụ.
Dù ca bắt muỗi thường kéo dài đến khuya, sáng hôm sau anh Khoa và đồng nghiệp vẫn có mặt tại cơ quan từ 7h để tiếp tục công việc thường ngày. "Đây không chỉ là nhiệm vụ mà còn là trách nhiệm với cộng đồng. Mức hỗ trợ của Nhà nước giúp tôi cảm thấy công sức được ghi nhận và yên tâm hơn khi tiếp tục gắn bó với nghề", anh nói.
Hoàng Yến
