'Tết đến, con tôi không 'Ạ' ông bà'
Tôi nhận được điều băn khoăn này của một người mẹ trẻ: "Bé đã 24 tháng tuổi, bình thường bé có thể nói 'ạ' và 'dạ', nhưng những lúc bảo bé nói như vậy khi gặp người lớn tuổi như ông bà của bé thì bé cứ lầm lì mà không 'ạ' gì. Liệu có phải bé quá lì hay có sự phát triển bất thường gì không? Hơn nữa, khi nghe cháu biết nói, ông bà cũng mong đợi một đứa cháu ngoan, vâng lời, nhưng như vậy sẽ làm ông bà thất vọng và chê trách là 'không biết dạy con"".
'Lì' trẻ con - chuyện vui của não bộ
Trẻ con "lì" nói, "lì" ạ, "lì" trả lời và "lì" làm theo yêu cầu của bạn... Bạn có bao giờ thắc mắc, khi con từ 12 - 19 tháng tuổi, con thích nói bất cứ những gì bạn yêu cầu, bảo bé "ạ" là bé "ạ" ngay và thậm chí "ạ" nhiều lần. Bé thích nói bi bô "gà", "xe hơi", "con đói"... Nhưng mọi chuyện thay đổi khi con dần chẳng chịu nói gì. Nhiều lúc, bạn dạy bé nói mãi một câu, bé chẳng chịu lặp lại. Bảo bé "dạ" khách đến nhà chơi, bé chỉ chạy ra phía sau chân bạn, mặt cúi xuống và chẳng nói gì.
Khoa học nói gì về điều này?
Giáo sư Amanda, Đại học Columbia, Mỹ đã cho biết: Các vùng não bộ chi phối cho hoạt động học và phản ứng ngôn ngữ. Giai đoạn trước 2 tuổi là lúc trẻ học ngôn ngữ. Ngôn ngữ đối với trẻ rất mới lạ và trẻ hào hứng với âm cùng ngữ điệu. Chính điều này làm trẻ hứng thú với việc phát âm và lặp lại điều cha mẹ nói.
Tuy nhiên, khi bước sang giai đoạn 2-3 tuổi, ba vùng não bộ gồm Anterior Cingulate, Prefrontal Cortex, Orbitofrontal Cortex bắt đầu phát triển để hình thành tính độc lập ở trẻ, giúp trẻ đối phó với những tình huống cần phân tích sâu hơn trong đáp ứng cảm xúc xã hội (ví dụ là người lạ). Trong giai đoạn này, trẻ nghe điều bạn bảo nhưng trẻ không hẳn sẽ lặp lại điều đó, tuy nhiên não trẻ vẫn đang tiếp nhận nó như máy thu. Những biểu hiện đứng nép mình, cúi nhìn hay len lén nhìn ai đó hoặc lầm lì chỉ là những biểu hiện bình thường của các hoạt động khởi đầu cho phối hợp 3 vùng nêu trên để trẻ phát triển tính độc lập và sự tự điều chỉnh cảm xúc.
Vội vàng trách mắng con không chỉ gây tâm lý bất lợi cho bé mà còn khiến ngày Tết mất vui.
Khi nào trẻ hoạt bát trở lại/thích nói luyên thuyên?
Ngày đó sẽ không xa! Từ 3-6 tuổi, bạn sẽ ngạc nhiên, thậm chí nhức đầu với việc nói luyên thuyên của trẻ, cái gì cũng hỏi, thậm chí biết giải thích, diễn giải và cũng có lúc sẽ lè nhè trong việc vòi vĩnh điều gì đó. Khi ấy, việc phối hợp 3 vùng nêu trên đã hoàn tất. Tức là, tín hiệu từ 2 vùng Prefrontal Cortex và Orbitofrontal Cortex sẽ truyền cho Anterior Cingulate để quyết định 2 nhiệm vụ là nhận thức và cảm xúc. Kết quả của sự phối hợp này là trẻ đáp ứng điều bạn bảo, hỏi, thậm chí giải thích, đôi lúc câu giải thích của trẻ "rất ngây ngô" theo kiểu trẻ con.
Cha mẹ làm gì khi trẻ 'lì'?
Không có gì sai khi trẻ trong độ tuổi 2-3 tuổi "lì" đáp ứng "dạ" hoặc "vâng" đối với một ai đó. Cha mẹ cũng không nên ép bé phải "dạ" khi trẻ không muốn "dạ". Khi gặp người lạ (ông bà không sống cùng gia đình cũng được xem là người lạ. Với bé, tất cả những ai nếu không gặp bé ít nhất 3 tiếng mỗi ngày đều là người lạ), cha mẹ có thể nói chuyện một lúc với người này, có thể bế bé vào lòng để bé xem phản ứng của cha mẹ với người này. Từ đó, bé sẽ dễ quen và chịu giao tiếp hơn.
Điều cha mẹ nên tránh
Cha mẹ hay nói: "Sao con lì mặt ra vậy, nói 'dạ' đi con", "Nó lì lắm, lúc nào 'dạ' thì 'dạ', lúc không thì không nói lời gì". Thực tế, những câu nói đó có thể ảnh hưởng đến nhận thức của trẻ. Lý do vì như đã nói ở trên, trẻ không lặp lại hay đáp ứng vì trẻ không muốn do não bộ đang học sự phân tích, tuy nhiên trẻ vẫn đang ghi nhận, sự ghi nhận những lời nói tiêu cực từ cha mẹ sẽ làm ảnh hưởng đến phân tích nhận thức của trẻ.
Cha mẹ được khuyên: Cứ thong thả và thư giãn khi bé lì không đáp ứng, cha mẹ cứ kiên nhẫn tạo tình huống để khuyến khích bé nói: "Xin chào" với mọi người và bất cứ vật nuôi nào, bên cạnh đó cũng không nên chỉ trích trẻ khi trẻ không nói. Vì mẹ luôn là người mẹ thông thái và hiểu con.
Bác sĩ Anh Nguyễn
Đại học Worcester, Anh
