Là một nhà tâm lý học giáo dục ở Mỹ, tác giả của một số cuốn sách về nuôi dạy trẻ, Michele Borba rút ra bảy kỹ năng mà trẻ cần để tăng cường khả năng chịu đựng, khả năng phục hồi tinh thần, có các năng lực xã hội, nhận thức bản thân và đạo đức.
1. Sự tự tin
Những đứa trẻ coi điểm số của mình là do nỗ lực và điểm mạnh của bản thân sẽ thành công hơn những đứa trẻ tin chúng không kiểm soát được kết quả học tập. Sự tự tin thực sự là kết quả của việc con làm tốt, biết đối mặt với những trở ngại, tạo ra giải pháp và tự mình khắc phục. Nếu bạn khắc phục vấn đề hoặc làm bài tập, hoàn thành nhiệm vụ thay con sẽ khiến chúng nghĩ chúng chẳng làm được gì.
Những đứa trẻ có lòng tự tin biết chúng có thể thất bại nhưng sẽ vượt qua, và đó là lý do phụ huynh phải dừng việc làm thay con những việc trong khả năng của chúng.
2. Đồng cảm
Sự đồng cảm có ba loại: cảm xúc, hành vi, nhận thức. Sự đồng cảm về cảm xúc là khi chúng ta chia sẻ cảm xúc với người khác, thấu hiểu họ. Sự đồng cảm về hành vi là khi mối quan tâm thúc đẩy ta hành động với lòng trắc ẩn. Cuối cùng, sự đồng cảm về nhận thức xảy ra khi chúng ta hiểu được suy nghĩ của người khác và đặt mình vào vị trí của họ. Trẻ em cần vốn từ vựng về cảm xúc để phát triển sự đồng cảm. Dưới đây là một số cách để cha mẹ giúp con phát triển sự đồng cảm:
- Dán nhãn cảm xúc: Đặt tên cảm xúc có chủ đích theo ngữ cảnh để giúp con xây dựng vốn từ vựng về cảm xúc. "Con đang vui", "Con trông có vẻ buồn".
- Đặt câu hỏi: "Con cảm thấy thế nào?", "Trông con có vẻ sợ hãi. Mẹ nói đúng không con?". Bố mẹ cần giúp con nhận ra mọi cảm xúc xảy đến với con đều là điều bình thường. Còn cách mà chúng ta chọn để thể hiện cảm xúc ấy mới có thể khiến chúng ta gặp rắc rối.
- Chia sẻ cảm xúc: Trẻ em cần có cơ hội để thể hiện cảm xúc của mình an toàn. Bạn giúp con bằng cách chia sẻ cảm xúc của chính bạn. Ví dụ: "Mẹ đã không được ngủ nhiều nên cáu gắt", "Mẹ thất vọng với cuốn sách này".
- Nhận biết sắc mặt người khác: Bạn có thể cho con thực hành bài tập nhận biết biểu cảm mọi người khi đi ăn hàng hoặc tới công viên. Ví dụ, bạn đưa ra cho con các câu hỏi: "Con nghĩ người đàn ông đó có cảm xúc như thế nào?", "Con đã bao giờ cảm thấy như vậy chưa?".
3. Tự chủ
Khả năng kiểm soát sự tập trung, cảm xúc, suy nghĩ, hành động và mong muốn có tương quan lớn đối với sự thành công. Một số trẻ gặp khó khăn trong việc thay đổi trọng tâm giữa các hoạt động. Và giáo viên tạo ra "tín hiệu gây chú ý" như rung chuông hoặc các tín hiệu bằng lời nói: "Các con đặt bút chì xuống, hướng mắt lên".
Do đó, để giúp con, bố mẹ có thể phát triển một tín hiệu, thực hành với con. Một số câu bố mẹ có thể sử dụng là: "Mẹ cần sự chú ý của con trong một phút nữa", "Con đã sẵn sàng để nghe chưa?". Một kỹ thuật khác là sử dụng các khoảng dừng. Bố mẹ cho bé thời gian để suy nghĩ, ví dụ: "Nếu con đang tức giận, hãy đếm đến 10 trước khi con trả lời". Khi con nghi ngờ, bố mẹ có thể nói: "Con hãy dừng lại, suy nghĩ và bình tĩnh".
4. Chính trực
Sự chính trực là tập hợp các niềm tin, năng lực, thái độ và kỹ năng đã học được nhằm giúp trẻ biết điều gì là đúng và sai. Điều quan trọng không kém là bố mẹ cho con không gian để phát triển bản sắc của riêng mình. Phụ huynh cũng cần thừa nhận, khen ngợi khi con có hành vi đúng đắn để chúng biết bạn coi trọng các hành vi đó.
Bạn cũng nên sử dụng từ "bởi vì" để lời khen ngợi của bạn cụ thể hơn. Ví dụ: "Con đã thể hiện sự chính trực khi con biết giữ lời hứa đi cùng bạn dù con phải hủy đi chơi tiệc".
5. Tính tò mò
Sự tò mò giúp trẻ theo đuổi và mong muốn khám phá những sự kiện mới lạ, đầy thử thách và không chắc chắn. Để giúp trẻ hình thành tính tò mò, nhà tâm lý Michele Borba thích sử dụng đồ chơi có tính mở. Ví dụ như sơn, các loại sợi và que kem để tạo ra các công trình. Hoặc bố mẹ đưa ra những chiếc kẹp giấy và thử thách con xem chúng có thể sử dụng kẹp giấy bằng bao nhiêu cách khác thường.
Thay vì nói "Con làm thế sẽ không hiệu quả", hãy thử nói với con trẻ: "Hãy xem điều gì sẽ xảy ra!". Thay vì đưa ra câu trả lời, bạn hãy hỏi: "Con đang nghĩ gì?", "Làm sao con biết?", "Làm thế nào mà con có thể tìm ra chúng?". Khi con nhỏ đọc một cuốn sách, xem một bộ phim hoặc chỉ đi ngang qua ai đó, hãy gợi ý con sử dụng các câu hỏi theo dạng "Tôi tự hỏi", ví dụ: "Tôi tự hỏi cô ấy đang đi đâu", "Tôi tự hỏi tại sao họ lại làm như vậy?", "Tôi tự hỏi điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?".
6. Sự kiên trì
Một số trẻ bỏ cuộc vì cảm thấy quá tải khi phải đối mặt nhiều vấn đề hoặc một chồng bài tập. Khi đó, bố mẹ giúp trẻ khắc phục và xác định những sai lầm. Việc chia nhỏ các nhiệm vụ thành các phần nhỏ hơn sẽ giúp những trẻ gặp khó khăn trong việc tập trung.
Ví dụ, bạn có thể dạy con gái mình "chia nhỏ" nhiệm vụ hoàn thành bài tập bằng cách che tất cả các bài toán của con bằng một tờ giấy, ngoại trừ hàng trên cùng. Hạ tờ giấy xuống hàng dưới khi mỗi hàng toán được hoàn thành. Những đứa trẻ lớn hơn có thể viết mỗi bài tập vào một tờ giấy dính, theo độ khó và làm một việc tại một thời điểm. Bố mẹ khuyến khích con làm việc khó nhất trước để con không phải suy nghĩ về nó cả đêm. Sự tự tin và tính kiên trì sẽ được xây dựng khi trẻ hoàn thành các nhiệm vụ lớn một mình.
7. Lạc quan
Những đứa trẻ lạc quan coi những thách thức và trở ngại tạm thời có thể vượt qua được, vì vậy trẻ có nhiều khả năng thành công hơn. Ngược lại, những đứa trẻ bi quan coi những thử thách là vĩnh viễn, giống như những khối xi măng không thể di chuyển, vì vậy chúng có nhiều khả năng bỏ cuộc.
Việc dạy trẻ tinh thần lạc quan bắt đầu từ chính cha mẹ. Bố mẹ hãy điều chỉnh các thông điệp điển hình của mình tới trẻ. Hãy tự đánh giá xem bạn hay nhìn nhận mọi thứ bi quan hay lạc quan hơn? Bạn bè và gia đình có nói như vậy về bạn không? Nếu bạn thấy tinh thần của mình đang nghiêng về một phía, hãy nhớ rằng sự thay đổi bắt đầu bằng cách nhìn vào gương. Nếu bạn thấy mình quá bi quan, hãy viết lý do trở nên lạc quan hơn sẽ hữu ích. Thay đổi là khó, nhưng điều quan trọng là bạn phải là tấm gương cho những gì bạn muốn con mình học hỏi.
Hằng Trần (Theo CNBC)