Don có ở hai con sông lớn của Quảng Ngãi là sông Trà và sông Vệ. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 – 5, người dân xung quanh hai con sông trên mới vào mùa cào don, nhưng có khi vào tháng 7 âm lịch don xuất hiện cũng nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào don rất cực khổ với người dân nơi đây đặc biệt là những hôm gặp nước lớn, người cào don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ.
Tô don thường ăn kèm với bánh tráng gạo nướng.
Món don chỉ gồm một tô nước có màu đùng đục, trong có chứa nhiều con don nhỏ xíu, ít hành tây và một cái bánh tráng gạo nướng, đơn giản vậy nhưng đi sâu vào tâm trí của mỗi người con xứ Quảng khi xa quê hương.
Don sau khi mua hay bắt về được rửa sạch cho vào nồi nước sôi, khuấy mạnh và đều tay liên tục cho Don há miệng, như vậy phần nước luộc mới hội tụ những gì tinh túy nhất của don. Sau đó, bắc nồi xuống lấy nước don cho vào một cái nồi khác rồi nêm nếm cho vừa ăn tùy khẩu vị của mỗi người. Riêng con don thì cho vào rổ đãi lấy ruột để riêng vào tô.
Khi khách gọi món, người bán hàng xúc một ít don và bẻ một cái bánh tráng sống cho vào tô, rồi thêm một ít hành tây, một ít hành lá và ngò, sau đó sẽ chan nước luộc do lên. Nhận tô don nóng hổi bốc khói trên tay, khách dằm thêm trái ớt hiểm và bẻ vào cái bánh tráng nướng chín. Múc một muỗng cho vào miệng và cắn một tép tỏi tươi, với vị thanh thanh, ngòn ngọt, thơm thơm của bánh tráng chín, cay cay của ớt và tiêu, thơm nồng của tỏi, ăn bao nhiêu vẫn không đã thèm, ăn hoài mà vẫn không thấy ngán. Bạn có thể thưởng thức don với bất kỳ thời điểm nào trong ngày, nhưng người Quảng Ngãi thường ăn don vào buổi xế chiều.
Don không chỉ đơn giản là món ăn đặc sản của người dân Quảng Ngãi mà còn mang cả hơi thở và cuộc sống cực khổ của con người nơi đây. Tuy nhiên một số quán lại nấu hến thay vì con don nên có những người lần đầu được thưởng thức thường hiểu nhầm và không mấy thiện cảm. Dù don và hến cùng họ hàng với nhau nhưng dù có gia giảm bao nhiêu gia vị mà trong tô không phải con don có màu giống màu vàng và những tua hồng bao quanh thì món ăn không thể nào đúng vị được.
Nếu có dịp ngang qua Quảng Ngãi bạn có thể thưởng thức món ăn này tại dọc đường Quang Trung, hay đối diện Núi Bút với giá 10.000 đồng/tô và thường bán vào buổi chiều tối. Tại Sài Gòn thì bạn có thể thưởng thức tại quán Trang bên khu cư xá Lữ Gia – Quận 11.
Như Phi
