Hiện ở Mỹ, khoảng 6 triệu người lớn từ 65 tuổi trở lên mắc bệnh Alzheimer và gần hai phần ba trong số họ là phụ nữ – sự khác biệt mà các nhà nghiên cứu từ lâu đã cho là do di truyền cùng nhiều lý do. Nhưng ngày càng nhiều người đồng tình rằng mãn kinh cũng có thể là một yếu tố nguy cơ quan trọng dẫn đến sự phát triển chứng mất trí nhớ.
Tiến sĩ Lisa Mosconi, nhà thần kinh học và giám đốc Sáng kiến Não bộ Phụ nữ tại Weill Cornell Medicine, cho biết phụ nữ trải qua giai đoạn cuộc đời, được định nghĩa lâm sàng là giai đoạn cuối của khả năng sinh sản, phải đối mặt nhiều thay đổi trong não cũng như trong buồng trứng. Trong khi đại đa số phụ nữ sẽ vượt qua những thay đổi này mà không để lại hậu quả lâu dài về sức khỏe, khoảng 20% sẽ mắc chứng mất trí nhớ trong những thập kỷ tiếp theo.
Tiến sĩ Mosconi cho biết não phụ nữ rất giàu thụ thể estrogen, đặc biệt là ở những vùng kiểm soát trí nhớ, tâm trạng, giấc ngủ và nhiệt độ cơ thể, tất cả đều "hoạt động tốt khi estrogen cao và ổn định". Estrogen cũng rất quan trọng với khả năng tự bảo vệ của não trước sự lão hóa và tổn thương.
Theo cô, sự suy giảm đặc trưng của estrogen trong thời kỳ mãn kinh không chỉ làm thay đổi chức năng ở một số vùng não mà còn được cho là làm thay đổi cấu trúc của não. Kết quả siêu âm cho thấy khối lượng não phụ nữ ở thời kỳ mãn kinh giảm so với não của nam giới cùng độ tuổi và phụ nữ tiền mãn kinh.
Những thay đổi về thần kinh này có thể là nguyên nhân gây ra một số triệu chứng mãn kinh, bao gồm bốc hỏa, rối loạn tâm trạng và suy giảm nhẹ, thường là tạm thời về trí nhớ và nhận thức.
Tiến sĩ Mosconi cho biết chúng cũng giống những thay đổi trong não xảy ra trước chứng sa sút trí tuệ. Bà nói: "Một số vùng não bị ảnh hưởng bởi thời kỳ mãn kinh cũng là một số vùng bị ảnh hưởng bởi bệnh Alzheimer, nhưng mối liên hệ giữa hai vùng này vẫn chưa được hiểu đầy đủ".
Bản thân các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh, chẳng hạn như thiếu ngủ và bốc hỏa, cũng có liên quan đến chứng mất trí nhớ.
Tiến sĩ Pauline Maki, giáo sư tâm thần học và giám đốc Chương trình Nghiên cứu Sức khỏe Tâm thần Phụ nữ tại Đại học illinois, Chicago, cho biết: "Một nghiên cứu được công bố vào năm 2022 cho thấy các cơn bốc hỏa có liên quan đến việc gia tăng số lượng tổn thương nhỏ trong não, đây là dấu hiệu của sự suy giảm sức khỏe não bộ".
Một nghiên cứu gần đây hơn đã xác định rằng những cơn bốc hỏa trong khi ngủ có liên quan đến sự gia tăng các dấu ấn sinh học dựa trên máu của bệnh Alzheimer, đóng vai trò là dấu hiệu sớm của bệnh. Tiến sĩ Maki cho biết, tuy nghiên cứu này nghe có vẻ đáng báo động, hầu hết bộ não và chức năng nhận thức của phụ nữ đều ổn định sau thời kỳ mãn kinh.
"Hãy xem có bao nhiêu phụ nữ trải qua thời kỳ mãn kinh - mỗi phụ nữ, phải không? Và 80% trong số họ sẽ không mắc chứng mất trí nhớ", cô nói. "Chúng ta không nên thảm họa hóa quá trình chuyển đổi này".
Ba bước để bảo vệ não bộ trong thời kỳ mãn kinh
Tiến sĩ Jessica Caldwell, giám đốc Trung tâm Phòng chống Phong trào Phụ nữ Alzheimer tại Phòng khám Cleveland ở Las Vegas, cho biết một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng có thể ngăn ngừa được tới 40% trường hợp mắc chứng mất trí nhớ. Và những thay đổi về lối sống ở tuổi trung niên, bao gồm bỏ hút thuốc, giảm uống rượu, ngủ ngon hơn và duy trì hoạt động tinh thần và xã hội, sẽ giúp hỗ trợ phòng ngừa.
Nhưng với phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh, các chuyên gia cho rằng có ba điều đặc biệt có tác động lớn nhất, giúp giải quyết cả các triệu chứng ngắn hạn cũng như nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ lâu dài, gồm:
Liệu pháp hormone, đúng thời điểm
Trong nhiều thập kỷ, các nhà nghiên cứu lo ngại liệu pháp hormone được sử dụng để điều trị các triệu chứng mãn kinh có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ ở phụ nữ lớn tuổi. Nhưng các nghiên cứu gần đây, bao gồm một nghiên cứu được công bố vào tháng 10, đã xem xét kỹ hơn về thời điểm điều trị và đưa ra một bức tranh nhiều sắc thái hơn.
Tiến sĩ Maki cho biết các nghiên cứu khác đã phát hiện ra rằng liệu pháp hormone không có tác dụng với chứng mất trí nhớ và nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, nhưng lại có hiệu quả trong việc giải quyết các cơn bốc hỏa và đổ mồ hôi ban đêm cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống của phụ nữ mãn kinh - tất cả đều là "những yếu tố quan trọng quyết định sức khỏe não bộ".
Tập thể dục đều đặn
Tiến sĩ Caldwell cho biết phụ nữ có nguy cơ cao mắc các bệnh thoái hóa thần kinh hơn nam giới, nếu không hoạt động thể chất. "Chúng tôi biết rằng không hoạt động thể chất là một yếu tố nguy cơ gây ra chứng mất trí nhớ. Và trung bình, phụ nữ trong suốt cuộc đời của họ có khả năng không hoạt động thể chất cao gấp đôi nam giới", cô nói.
Một nghiên cứu năm 2018 theo dõi gần 200 phụ nữ trung niên trong 44 năm cho thấy mức độ thể lực của họ càng cao khi bắt đầu nghiên cứu thì nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ sau này của họ càng thấp. Và Tiến sĩ Mosconi phát hiện ra rằng kết quả chụp não của những phụ nữ trung niên thường hoạt động thể chất cho thấy ít dấu hiệu sinh học về bệnh Alzheimer hơn so với những phụ nữ ít vận động.
Chế độ ăn uống lành mạnh
Trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng một số chế độ ăn nhất định, như chế độ ăn Địa Trung Hải và chế độ ăn MIND, trong đó tập trung ưu tiên rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và chất béo lành mạnh, có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ ở cả nam và nữ.
Tiến sĩ Mosconi cho biết chế độ ăn Địa Trung Hải nói riêng dường như là một công cụ bảo vệ, ngay cả với những phụ nữ có nguy cơ di truyền mắc bệnh Alzheimer. Chế độ ăn giàu thực vật này có thể có một lợi ích bổ sung cụ thể dành cho phụ nữ. Nghiên cứu sơ bộ cho thấy một số vi khuẩn đường ruột - được nuôi dưỡng bằng chế độ ăn giàu thực vật - có thể giúp cân bằng nồng độ estrogen trong cơ thể.
Tiến sĩ Caldwell cho biết các thay đổi trong lối sống này cần có thời gian để phát huy tác dụng nên nhiều phụ nữ trung niên không cảm thấy lợi ích của chúng.
Cô nói: "Xã hội kỳ vọng chúng ta phải đặt mình sau những người khác, bao gồm con cái, cha mẹ hay vợ chồng, nhưng chúng ta cần phải đặt mình trong danh sách ưu tiên. Bởi vì nếu không thực hiện những hành vi duy trì sức khỏe này, chúng ta sẽ không có được sự lão hóa não khỏe mạnh như mong muốn".
Hướng Dương (Theo NY Times)