Bà Hảo, 60 tuổi, ở Hà Nội, gần đây xem một đoạn video ghi cảnh người đàn ông "mất cả tay lẫn chân" nằm trên giường sắt, yếu ớt giới thiệu đang bán thảo dược để kiếm sống qua ngày. Nghĩ là nội dung thật, bà bấm chia sẻ để động viên.
Hôm sau, con gái bà, Nguyễn Thùy Linh, kiểm tra lại thì thấy tài khoản đăng đã biến mất, những bình luận thương cảm trước đó cũng không còn. Khi soi kỹ từng khung hình, cô nhận ra nền phía sau quá mịn, khẩu hình chuyển động đều, ánh mắt ít chớp và bàn tay nhân vật méo nhẹ, những dấu hiệu thường gặp ở nội dung AI.
Người khuyết tật bán hàng là sản phẩm của AI. Ảnh: Chongluadao.vn
Theo cảnh báo của Cục An ninh mạng, kiểu dựng video giả dạng người tàn tật để câu tương tác đang xuất hiện nhiều. Kẻ xấu thường lấy livestream thật, rồi chỉnh sửa khuôn mặt hoặc cơ thể bằng AI để khiến người xem thương cảm.
Một video khác cũng lan truyền mạnh trên TikTok và Facebook là cảnh "con khỉ cướp chiếc ô rồi bay thẳng lên trời". Video hút hàng triệu lượt xem, nhiều người trầm trồ vì khỉ biết bay, trước khi các lập trình viên chỉ ra đây là sản phẩm dựng bằng mô phỏng AI, sử dụng lớp chuyển động và tách nền để tạo hiệu ứng.
Video con khỉ cướp chiếc ô rồi bay lên trời là một sản phẩm của AI. Video: Tiktok
Cùng thời điểm, các hình ảnh như "cặp tình nhân bên nhau từ mẫu giáo đến tuổi xế chiều"; "chú chó cứu em bé"; "gấu, cá sấu xuất hiện trước sân nhà" nhận hàng triệu lượt xem, hàng chục nghìn lượt thích. Phần lớn người xem tin đây là ảnh thật.
Ranh giới thật - giả ngày càng mờ
Một nghiên cứu của Đại học Waterloo cho thấy chỉ khoảng 60% người tham gia phân biệt đúng ảnh thật - giả, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng ban đầu.
Theo Quân Ngô, lập trình viên tại Hà Nội, độ chân thật của ảnh và video AI tăng quá nhanh, khiến người dùng khó nhận diện nếu chỉ nhìn lướt qua. Anh cho biết các mô hình hiện nay có thể tạo ra gương mặt, nếp nhăn, ánh sáng hay bố cục "đẹp như ảnh chụp", những sai sót như bàn tay lệch hay chữ viết méo cũng dần được khắc phục.
Video AI chú chó cứu em bé thu hút hơn 2,6 triệu lượt xem trên Tiktok. Video: Tiktok
Chuyên gia AI Nguyễn Hồng Phúc nói "không thủ thuật chính thức nào" có thể đảm bảo phân biệt đúng 100%. Việc nhận diện, theo ông, đòi hỏi kinh nghiệm nhiều năm với các mô hình sinh ảnh, vì dấu hiệu nhiễu đặc trưng, vốn là manh mối để nhận diện ngày càng mờ dần. Anh cho rằng chính cách nội dung được xây dựng để đánh vào cảm xúc là lý do khiến người xem dễ bị lừa.
"Thông tin giật gân, độc lạ hoặc quá xúc động luôn lan truyền nhanh hơn và khi AI có thể mô phỏng cảm xúc, bối cảnh và câu chuyện, tốc độ lan truyền càng mạnh", anh nhận định.
Cách nhận biết ảnh và video AI
Theo chuyên gia AI, người dùng mạng xã hội có thể nhận diện một sản phẩm AI bằng cách quan sát kỹ những chi tiết nhỏ vốn là "điểm yếu" của công nghệ. Ở nhiều video, khẩu hình nhân vật chuyển động đều và hơi lệch nhịp so với âm thanh, ánh mắt ít chớp hoặc biểu cảm kém linh hoạt. Nền phía sau thường mịn bất thường, không có chi tiết thừa, đôi khi bóng đổ và ánh sáng thiếu logic.
Bàn tay cũng là chi tiết dễ lộ nhất, vì AI vẫn chưa mô phỏng nuột các ngón tay và cách chúng ôm lấy vật thể. Nhiều hình ảnh cho thấy tay méo nhẹ, ngón quá dài hoặc vật thể như điện thoại, cốc nước bị "dính" vào tay. Những bức ảnh quá hoàn hảo như da mịn không tì vết, nếp nhăn đều như vẽ, màu sắc đẹp nhưng vô lý với tuổi nhân vật cũng là dấu hiệu thường gặp.
Các chuyên gia khuyến cáo người dùng nên kiểm tra kỹ tài khoản đăng tải. Tài khoản mới lập, ít người theo dõi hoặc chỉ đăng nội dung câu view cảm động thường đáng nghi. Khi cần xác minh, có thể sử dụng các công cụ chuyên dụng như AI or Not, Illuminarty hoặc tìm kiếm ngược ảnh.
Quan trọng hơn, theo chuyên gia Hồng Phúc, người dùng nên dừng lại một nhịp khi nội dung gây xúc động mạnh. Những hình ảnh khiến người xem vội vàng chia sẻ thường là đối tượng mà AI và các bài đăng câu tương tác nhắm vào, bởi chúng khai thác phản xạ cảm xúc thay vì lý trí.
Phạm Linh
