Hai phần phim Kim chi ngọc diệp ra mắt năm 1994 và 1996 là dấu ấn đẹp trong sự nghiệp của đạo diễn Trần Khả Tân cùng dàn minh tinh, tài tử thập niên 1990.
Câu chuyện đặt trong bối cảnh làng nhạc Hong Kong thời kỳ hoàng kim. Khi ấy, nhạc sĩ - nhà sản xuất âm nhạc Sam Cố Gia Minh (Trương Quốc Vinh) và ngôi sao Mai Quế (Lưu Gia Linh) là đôi kim đồng ngọc nữ khiến người người ngưỡng mộ. Sau nhiều năm lăng xê bạn gái thành công, Sam nung nấu đào tạo một giọng hát nam trong chương mới sự nghiệp của mình.
Là fan cuồng của Sam và Mai Quế, Lâm Tử Dĩnh (Viên Vịnh Nghi) ghi danh ứng tuyển, vì muốn đi hát thì ít mà "đu idol" là nhiều. Với tên gọi giống con trai, ngực lép và tóc tém, Dĩnh thuận lợi giả trai, qua mắt cả thế giới.
Sau ngày Dĩnh dọn đến nhà Sam ở để tiện học nhạc, hai người dần nhận ra những xúc cảm bất thường dành cho nhau, gây nên nhiều chuyện bi hài. Sang đến phần 2, Dĩnh và Sam trở thành một cặp nhưng phải giữ kín chuyện tình yêu, bởi Dĩnh vẫn mang danh phận nam ca sĩ. Sự xuất hiện của diva Phương Diễm Mai (Mai Diễm Phương) khiến thế giới hai người của họ có phần đảo lộn.
Biết bản thân sống thiên về cảm xúc, Sam sợ mình sẽ thay lòng đổi dạ, phản bội Mai Quế nếu kết hợp với một giọng ca nữ. Bởi vậy, anh quyết định tuyển chọn thực tập sinh nam. Trớ trêu, định mệnh sắp đặt cho anh gặp Dĩnh, một cô nàng giả trai đi thi hát.
Đinh ninh Dĩnh là nam, mới đầu Sam toàn tâm toàn ý cho việc đào tạo. Đến lúc tin đồn Dĩnh là gay lan truyền khắp chốn, Sam bắt đầu run rẩy vì lo mình bị Dĩnh "bẻ cong". Nỗi sợ của anh chạm đỉnh điểm khi anh nhận ra những rung động nảy nở tự nhiên, thêm thăng hoa rồi dần mất kiểm soát giữa anh và "cậu" học trò.
Sự biến thiên cảm xúc trong Sam dẫn tới hàng loạt tình huống cười ra nước mắt cho khán giả. Nhưng với nhân vật chính, đó là một hành trình đáng sợ. Sex với người yêu, Sam cũng tưởng tượng ra gương mặt của Dĩnh. Luôn tin hormone nam giới mạnh mẽ trong cơ thể, hiểu mình đam mê phụ nữ đẹp, chàng nhạc sĩ bỗng chốc rơi vào hoang mang. Anh không dám đối diện bản thân vì tưởng đâu giới tính của mình trở nên bất thường. Ngay cả sau này, khi đã biết Dĩnh là con gái và đến với cô, Sam cũng muốn giấu tình yêu trong bóng tối, bởi anh sợ bị người đời chế giễu là "bede".
Nỗi sợ của Sam phần nào phản ánh tư tưởng kỳ thị của nhiều người đối với người đồng tính, song tính, chuyển giới. Tiếng cười từ những cảnh phim Sam hoảng loạn ít nhiều mang vị chua chát của hiện thực. Dẫu là mảnh đất Tây hóa như Hong Kong, đời sống cũng từng có lúc không dễ dàng gì với cộng đồng LGBT.
Ở phần phim thứ hai, đến lượt Mai và Dĩnh vướng phải "lời nguyền" ngờ vực chính mình. Vẫn yêu Sam như ngày đầu nhưng Dĩnh tìm thấy phiên bản vui vẻ của mình khi ở cạnh Mai. Bản thân Mai từng trải qua một "đêm nồng say" với Sam, nhưng lại thấy tim rung lên khi chuyện trò với Dĩnh. Cả hai bị cuốn vào mớ hỗn độn cảm xúc, ngỡ rằng mình chỉ còn tìm thấy bình yên bên người cùng giới.
Trái với các nhân vật chính mắc kẹt với câu hỏi tự vấn: "Rốt cuộc mình yêu trai hay thích gái?", tuyến nhân vật phụ hiểu rõ và tự hào về bản thân hơn hẳn. Có điều, họ loay hoay để được định danh đúng bản ngã mình theo đuổi. Nhiều hơn một lần, các nhân vật lên tiếng cả thì thầm lẫn công khai: "Tôi là phụ nữ nhưng tôi mê phụ nữ", "Tôi không cong. Tôi yêu phụ nữ", "Tôi là đàn ông", "Tôi là gay thật mà"... Nhiều lúc, họ bối rối trong việc tự định nghĩa mình cũng như trả lời câu hỏi "mình là ai với thế giới bên ngoài?".
Phủ ngập chất hài khoa trương đặc trưng phong cách phim Hong Kong, Kim chi ngọc diệp ra dáng một cuốn phim rom-com (lãng mạn - hài) với cốt truyện đơn giản về chuyện tán tỉnh, hẹn hò nơi đô thị. Nhưng qua các mối quan hệ tình ái cuồng dại và đôi chút phức tạp, phim lồng ghép những thông điệp sâu sắc về bản ngã đàn ông, đàn bà, bản dạng giới tính.
Tựa đề tiếng Anh của hai phần tác phẩm - He's a Woman, She's a Man và Who's the Woman, Who's the Man - tóm tắt tình huống tréo ngoe các nhân vật vướng phải. Trong khi tên gốc Kim chi ngọc diệp vốn là câu thành ngữ ám chỉ thân phận cao quý, sang trọng. Từ tên phim, tác phẩm đã thể hiện góc nhìn đầy trân trọng, tôn vinh đối với sự đa dạng giới và giới tính. Dù xu hướng giới tính ra sao, bất kể hôm nay thích đàn ông nhưng ngày mai phải lòng phụ nữ, mỗi cá thể trong đời này đều đáng trân trọng như cành vàng lá ngọc.
Lúc giả trai làm ca sĩ, Dĩnh tập đứng khuềnh khoàng, đi hai hàng chỉ vì bạn thân bảo: "Con trai là như thế". Sau này hẹn hò với Sam, cô lại khổ sở độn ngực vì tin đàn ông ai cũng mê phụ nữ ngực bự. Về phần Cá (Trần Tiểu Xuân), anh tình nguyện cả đời đội tóc, độn ngực, tô son, cạo sạch lông chân, chỉ vì anh lỡ phải lòng một cô nàng tôn thờ phụ nữ.
Bằng nhịp điệu tếu táo, bộ phim đề cập nhiều định kiến đóng khung về diện mạo của phái đẹp và đấng mày râu. Nó cũng giống như quan niệm đàn ông không được rơi lệ, phụ nữ phải yểu điệu thướt tha đã đóng đinh trong hệ tư tưởng bao đời. Giới tính không thể phân định bằng ngoại hình và rung động tình yêu cũng không bị ngăn trở bởi giới tính.
Cơn say lòng của Sam trước Dĩnh ở phần 1, cảm giác "say nắng" giữa Mai và Dĩnh ở phần 2 hay những lần các nhân vật dùng tình dục để thử tình yêu là những yếu tố dễ gây tranh cãi. Những dao động cảm xúc như thế là bệnh hoạn theo nhận xét của người này, cũng có thể là thường tình vẫn thấy theo quan sát của người kia. Trong khuôn khổ tác phẩm, đạo diễn Trần Khả Tân giữ nhịp kể hóm hỉnh, khách quan, tránh tuyệt đối thái độ phán xét.
Là nam cũng được, là nữ cũng được, anh chỉ biết anh yêu em
Sam thổ lộ với Dĩnh như thế, khi nghe cô thú nhận về thân phận của mình. Câu nói khép lại phần 1 của Kim chi ngọc diệp trở thành một trong những lời thoại bất hủ của điện ảnh Hong Kong. Qua đó, tác phẩm tô đậm sự chân thành của tình yêu vượt qua lằn ranh giới tính.
Sam và Dĩnh gắn kết bởi chung một tình yêu âm nhạc thuần khiết. Dĩnh khơi gợi cho Sam cảm hứng sáng tác bằng tinh thần bình phàm, dân dã anh luôn kiếm tìm. Sang phần 2, Sam tưởng như "đổ cái rầm" trước Mai bởi cùng thiên hướng sống ẩn dật, tránh xa làng giải trí phù phiếm, ồn ào. Trong khi Mai và Dĩnh là tri kỷ "chỉ có phụ nữ mới mang lại hạnh phúc cho nhau".
Một trong những điểm làm nên tính đặc sắc cho hai phần phim Kim chi ngọc diệp là khâu casting. Ngoài việc mỗi diễn viên đều diễn tròn vai, cách đặt để họ vào từng vai diễn cũng mang dư vị trào phúng thú vị.
Là người song tính, tài tử Trương Quốc Vinh thể hiện chân dung người đàn ông ít nhiều có thái độ kỳ thị người đồng tính. Trái lại, á hậu Lý Ỷ Hồng (nổi tiếng với vai Quách Tương trong Thần điêu đại hiệp 1995) mang vẻ đẹp nữ tính, trẻ thơ lại được chọn khắc họa hình ảnh cô nàng lesbian đam mê cặp mông của "bom sex" Chung Lệ Đề. Quen thuộc với diện mạo gợi cảm và sắc sảo, hoa hậu Viên Vịnh Nghi hóa thân ngọt vào hình ảnh cô nàng tomboy nhí nhố.
Hay nhất là trường hợp của Mai Diễm Phương. Trong phim, nhân vật Phương Diễm Mai là ngôi sao dẫn đầu phong cách phi giới tính trên sân khấu. Điều này được sao chép từ chính sự nghiệp của cố danh ca ngoài đời. Mang khí chất nam gặp muốn tán, nữ gặp muốn yêu, Mai Diễm Phương chiếm lĩnh mọi hào quang trên màn ảnh, ngay khi cô vừa lộ diện.
Bên cạnh câu chuyện về đa dạng giới tính và mối quan hệ đàn ông – đàn bà, Kim chi ngọc diệp còn phơi bày những xung đột khó tránh của các cặp đôi khi chung sống. Với bối cảnh thị trường âm nhạc, phim tái hiện một phần của nhạc đàn Hong Kong thời quá vãng, gợi nhiều hoài niệm.
Tại Giải thưởng Kim Tượng năm 1995, Kim chi ngọc diệp đưa Viên Vịnh Nghi trở thành ảnh hậu và mang về cho Trương Quốc Vinh chiến thắng "Bài hát nhạc phim xuất sắc" (ca khúc Theo đuổi). Hai phần phim cũng nhận nhiều đề cử điện ảnh quan trọng.
Chuyên mục 'Mỗi tuần một phim hay' cập nhật bài viết tại mục Phim trên Ngôi Sao lúc 0h thứ 6 hàng tuần. Mỗi bài viết giới thiệu một phim nổi tiếng của Việt Nam hoặc quốc tế với chủ đề đồng nhất trong tháng. Tháng 6, Pride Month (Tháng tự hào LGBT), ban biên tập gửi đến độc giả "Những cuốn phim cầu vồng".
