Yên chi khấu chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Lý Bích Hoa, là tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp điện ảnh của đạo diễn Quan Cẩm Bằng, cũng như hai diễn viên chính Trương Quốc Vinh, Mai Diễm Phương.
Câu chuyện phim mở đầu vào thập niên 1930 - 1940 với chuyện tình cách biệt giai cấp giữa thiếu gia Trần Chấn Bang (thập nhị thiếu) và cô gái thanh lâu Như Hoa. Tình yêu bị ngăn cấm, họ lựa chọn cùng kết thúc sinh mạng bằng thuốc độc để được bên nhau ở thế giới khác.
Sau khi chết, linh hồn Như Hoa không thể siêu thoát, lang thang nơi trần thế tìm người thương. Hơn 40 năm qua đi, nàng mới phát hiện bí mật về người đàn ông mình trao thân gửi phận.
Hôm 5/12, Yên chi khấu tròn 35 năm phát hành. Sau hơn ba thập kỷ, chuyện hậu trường của tác phẩm điện ảnh kinh điển cùng tình tri kỷ giữa cặp diễn viên chính vẫn được các thế hệ người ái mộ nhắc tới.
Ở Việt Nam, tựa đề bộ phim này hay được dịch thành Yên chi khâu, nhưng tên chính xác là Yên chi khấu. "Yên chi" nghĩa là son môi, "khấu" là khuy cài áo hoặc miếng giấy, tấm thẻ ép. "Yên chi khấu" ám chỉ tấm giấy nhuộm đỏ phụ nữ thời phong kiến ngậm vào miệng, tô hồng đôi môi. Hình ảnh này nhiều lần xuất hiện trong phim, là một thói quen của nhân vật như bao phụ nữ đương thời, ngụ ý vẻ đẹp và sự nữ tính của cô gái thanh lâu. Đó cũng là biểu tượng cho tình yêu son sắt Như Hoa dành cho thập nhị thiếu.
Diva làng nhạc Hong Kong thể hiện chân dung nàng Như Hoa với dung nhan như mộng như thực, vừa ngây thơ vừa đầy nhục dục. Nhìn vẻ mặt, ánh mắt trĩu nặng tâm tư của cô, người xem cảm nhận được trái tim nhuốm sầu muộn, vụn vỡ vì bị bội ước của nhân vật. Trong khi đó, những khoảnh khắc cô lướt đi nhẹ nhàng trong tà xường xám giữa không gian thanh vắng mang đến cảm giác ma mị.
"Người con gái Hong Kong" đến với Yên chi khấu khi đã là ngôi sao ca nhạc đình đám. Trước đó, cô góp mặt khá nhiều phim, được ghi nhận thực lực diễn xuất nhưng đều đóng thứ chính hoặc vai phụ. Kỹ nữ Như Hoa ở phim này là vai chính đầu tiên cô đảm nhận.
Khi phim khởi động, hãng Gia Hòa chọn bốn diễn viên chính gồm Mai Diễm Phương, Trịnh Thiếu Thu, Lưu Đức Hoa và Chung Sở Hồng. Nhưng vì kịch bản sửa quá nhiều lần, tốn thời gian, ba diễn viên lần lượt rời dự án, duy nhất Mai Diễm Phương ở lại. Cô nói rất yêu thích câu chuyện và nhân vật Như Hoa, phải đợi bao lâu cô cũng sẵn lòng. Cô thích tạo hình của mình đến mức mong muốn về sau, dùng hình trong Yên chi khấu làm di ảnh.
Nhiều năm sau nhớ lại, đạo diễn Quan Cẩm Bằng giọng vẫn đầy tâm đắc khi nói về nữ chính của mình: "Tuần đầu tiên bấm máy, tôi cảm nhận kinh nghiệm trình diễn sân khấu từ nhỏ đã tạo nền tảng tốt thế nào cho Mai Diễm Phương. Cô ấy diễn đầy lửa, làm nhân vật Như Hoa sống động".
Nhiều người trong đoàn phim Yên chi khấu đã nói vậy, sau khi "đại hiệp" Trịnh Thiếu Thu bỏ vai thập nhị thiếu. Tuy nhiên, việc mời Trương Quốc Vinh đóng vai này có phần bất khả, vì anh là nghệ sĩ trực thuộc công ty Tân Nghệ Thành - một đối thủ trong nghề của hãng phim Gia Hòa. Biết tâm ý của nhà sản xuất và đạo diễn, Mai Diễm Phương tuyên bố sẽ đóng một phim cho Tân Nghệ Thành xem như trao đổi, nếu hãng này bằng lòng cho Trương Quốc Vinh diễn cặp với cô.
Đây là lần thứ ba cặp sao hợp tác, sau phim Duyên phận (1984) và Tình cờ (1986). Sau này, họ đóng chung phim Kim chi ngọc diệp 2 (1996) và Khói bay khói tàn (2000). Nhưng chuyện tình trong Yên chi khấu vẫn là màn kết hợp đẹp nhất của họ.
Nhà quay phim dành cho đôi tình nhân màn ảnh nhiều khung hình diễm lệ như những khoảnh khắc ôm siết lấy nhau với góc nhìn qua gương; những phút giây nằm bên nhau hút thuốc phiện với góc máy chúc từ trên cao, bắt lấy không gian chật hẹp.
Trương Quốc Vinh và Mai Diễm Phương ở phim này tiết chế cảnh "nóng", cảnh "hở" nhưng ánh mắt và những tương tác cơ thể giữa họ mang lại nhiều sự gợi tình. Một số hình ảnh của họ trong phim được tái hiện ở Mai Diễm Phương - phim tiểu sử về cuộc đời diva Hong Kong ra mắt năm ngoái.
Hai ngôi sao diễn ăn ý trên phim và gắn bó nhau ngoài đời. Tình cảm của họ được trang HK01 ví von trên tình bạn, trên cả tình yêu, giống như tình thân. Theo QQ, lúc Yên chi khấu ra mắt, Trương Quốc Vinh vắng mặt ở các hoạt động quảng bá, làm rộ lên mối nghi ngờ anh không vừa ý bạn diễn. Nhưng tài tử phủ nhận, cho biết anh vắng mặt vì bận việc. Mai Diễm Phương cũng khẳng định cả hai vẫn thân thiết.
Ngày ấy, Trương Quốc Vinh hứa chăm lo cho bạn thân cả đời. Anh từng nói với Mai Diễm Phương: "Đến 40 tuổi, nếu anh chưa cưới, em cũng chưa gả, mình về ở với nhau".
Như định mệnh, đúng năm Mai Diễm Phương 40 tuổi, Trương Quốc Vinh gieo mình từ tầng 24 của một khách sạn. Khi ấy đang điều trị ung thư, nữ ca sĩ chìm trong nỗi đau mất đi một người bạn thân. Gần 9 tháng sau, cô cũng theo anh rời cõi tạm. Khi sống là tri âm tri kỷ, Trương Quốc Vinh và Mai Diễm Phương đã cùng chọn năm 2003 xa trần thế.
Ở đoạn cuối Yên chi khấu, nhân vật thập nhị thiếu xuất hiện với hình ảnh già nua. Trang 163 cho hay hậu trường hóa trang cho Trương Quốc Vinh "thực sự làm các chuyên gia hóa trang bạc cả đầu". Vì làn da của tài tử quá trẻ thơ và mịn màng, họ dậm 7 lớp phấn mới che phủ được da thật. Nhưng dùng đến vài lớp keo, họ cũng không vẽ được nếp nhăn. Sau cùng, đội hóa trang phải làm mặt silicon, vẽ trên đó rồi đắp lên mặt cho Trương Quốc Vinh.
Cách làm này hiệu quả cho quay phim nhưng khiến diễn viên cực khổ. Lúc quay, anh được nhét ống nhựa vào hai lỗ mũi để thở. Đến khi tẩy trang, anh phải lau mặt bằng cồn rất lâu mới sạch. Hết phim, mặt anh trắng bợt.
Kịch bản ban đầu của Yên chi khấu tập trung hoàn toàn vào Như Hoa, vai của Trương Quốc Vinh rất ít đất diễn, chỉ có vài cảnh, quay hơn 10 ngày là xong. Nhưng khi anh khoác lên mình phục trang, đoàn phim ai cũng ngỡ ngàng, cảm giác như thập nhị thiếu bước ra từ trang sách. Vì vậy, đạo diễn đã sửa kịch bản, tăng thời lượng của anh với hơn 20 ngày quay.
Năm 1987, ngôi sao võ thuật Thành Long là quản lý cao cấp ở hãng phim Gia Hòa. Vốn không đánh giá cao kịch bản Yên chi khấu, ông càng chê phim thiếu tính thương mại, dễ ế khách, khi xem bản dựng thử của phim. Thành Long âm thầm lên kế hoạch quay bù, thêm cảnh võ thuật và hành động. Chuyện này khiến Quan Cẩm Bằng bất bình. Đạo diễn cùng nhà văn - biên kịch Lý Bích Hoa đến gặp chủ hãng phim, bảo vệ đứa con tinh thần.
Trong khi "cuộc chiến" chưa ngã ngũ, hãng Gia Hòa đồng ý phát hành Yên chi khấu ở Đài Loan trước, từ 5/12/1987. Kết quả, phim đạt doanh thu cao, nhận 6 đề cử và thắng ba giải ở Giải thưởng Kim Mã. Nhờ vậy, hãng phim hủy bỏ kế hoạch quay thêm tốn kém Thành Long đưa ra. Ngày 7/1/1988, phim trình chiếu ở Hong Kong.
Phong Kiều (Theo HK01, Sina, QQ, 163)
