Đi qua 40 năm nhiều hào quang cũng không ít nước mắt, Dương Tử Quỳnh chứng minh dẫu "sinh ra ở vạch đích", mỗi người luôn có nhiều đích đến để chinh phục.
Dương Tử Quỳnh sinh năm 1962 trong gia đình Hoa kiều Malaysia. Ông nội cô từng được mệnh danh là "ông hoàng ngành giao thông thập niên 1930" của quốc gia này. Cha cô là datuk (một tước vị dành cho người quyền thế) được tôn kính. Còn mẹ cô thời trẻ từng thi sắc đẹp.
Lớn lên trong môi trường thượng lưu vương giả, Dương Tử Quỳnh tiếp nhận nền giáo dục tinh anh, được định hướng nuôi dạy thành thục nữ tinh thông cầm, kỳ, thi, họa. Học ballet từ bốn tuổi, cô sang Anh học vũ đạo và nghệ thuật khi vừa 15. Do chấn thương cột sống, cô bỏ dở giấc mơ ballet vốn nhiều tiềm năng để chuyển sang kịch nghệ. Danh hiệu Hoa hậu Malaysia 1983 đưa cô gia nhập showbiz, kiếm bộn tiền với các hợp đồng quảng cáo.
Sự nghiệp nghệ thuật chớm nở cũng là lúc Dương Tử Quỳnh nên duyên với doanh nhân Phan Địch Sinh. Người là tiểu thư cành vàng lá ngọc, người là thiếu gia doanh nghiệp bề thế, họ là cặp tình nhân môn đăng hộ đối của giới giải trí và kinh doanh. Nhưng cuộc hôn nhân của họ khép lại chóng vánh.
Các mối tình sau này, Dương Tử Quỳnh đều ở bên những người đàn ông học thức, gia cảnh tốt. Cô được truyền thông đặt biệt danh "cỗ máy hút trai nhà giàu". Nữ diễn viên gắn bó bạn trai người Pháp Jean Todt từ năm 2004 đến nay. Xuất thân là tay đua xe, Todt từng làm chủ tịch các hội đua xe và một số thương hiệu lớn. Người yêu thường sánh vai Dương Tử Quỳnh trên thảm đỏ, đưa cô đi du lịch và mua nhiều bất động sản đắt đỏ khắp thế giới. Đả nữ cho hay cô thích sự tôn trọng bình đằng giữa họ, không ai phải nhượng bộ vì sự nghiệp của ai.
Sau đám cưới năm 1988, Phan Địch Sinh muốn Dương Tử Quỳnh giã từ showbiz, ở nhà làm vợ hiền, mẹ đảm. Mới đầu, nữ diễn viên đồng ý. Nhưng chẳng bao lâu, cô nhận ra thật tâm mình không vui. Đã quen tự kiểm soát bước đi, nhịp điệu cuộc sống của mình, cô thấy mất tự do trong khuôn khổ danh phận con dâu hào môn. Cuối cùng, vợ chồng cô đường ai nấy đi sau ba năm chung sống.
Từ bỏ hôn nhân để theo đuổi nghệ thuật, Dương Tử Quỳnh quyết liệt phá bỏ nhiều rào cản trên hành trình cô chọn. Xuất thân hoa hậu, cô từng bị định kiến là "bình hoa di động". Ở phim đầu tay Mao đầu ưng và tiểu phi tượng, cô được giao vai "bánh bèo", bị bắt nạt, trong khi phần hành động do siêu sao võ thuật Hồng Kim Bảo gánh vác. Không khuất phục ở thế yếu, Dương Tử Quỳnh đề nghị được thử sức phim hành động. Hồng Kim Bảo không coi bạn diễn ra gì, cho rằng phận tiểu thư chẳng thể chịu nổi cực khổ của diễn viên võ thuật. Vậy nhưng, Dương Tử Quỳnh chứng minh điều ngược lại.
Cô tập tạ, đấm bao cát, chạy bộ mỗi ngày 5-6 tiếng với sức nặng không thua kém diễn viên nam. Trả lời phỏng vấn The Hollywood Reporter năm ngoái, nữ diễn viên hồi tưởng: "Rào cản đầu tiên của tôi là làm sao để các chàng trai chấp nhận tôi vào cộng đồng của họ. Tôi đến phòng gym, võ đường nơi những diễn viên nam và các cascadeur nam tập luyện, giới thiệu về mình và hỏi họ: 'Các anh sẵn lòng dạy cho tôi không? Tôi muốn học'. Tôi đoán điều đó khá mới với họ".
Nhờ lợi thế tập múa từ nhỏ, lại không sợ cực khổ, Dương Tử Quỳnh nhanh chóng nắm bắt kỹ thuật phim võ thuật. Sau vài tuần đào tạo, cô tiếp xúc đạo diễn hành động nổi tiếng Viên Khuê. Từ không ấn tượng lý lịch của cô, ông thay đổi hoàn toàn cái nhìn, khi thấy cô gắng sức thực hiện động tác lăn dưới đất ông yêu cầu.
Sự ghi nhận của Viên Khuê mang về cho Dương Tử Quỳnh vai nữ chính đầu tiên, ở bộ phim thứ ba cô góp mặt: Sư tỷ hoàng gia. Theo The Hollywood Reporter, đây là tác phẩm đầu tiên gắn nhân vật nữ với súng và quyền cước trên màn bạc Hong Kong, sau nhiều thập kỷ nữ nhân đóng khung trong vẻ xinh đẹp và gợi tình.
Tính kiên trì của Dương Tử Quỳnh nhận được sự tôn trọng từ các đội cascadeur, mang về cho cô những cơ hội hợp tác lâu dài. Cô nói: "Nếu tôi khóc mỗi khi bị đánh, tôi sẽ ở trong góc tối rất lâu. Tôi phải cho người khác thấy tôi xứng đáng đứng đây".
Thành công chuyển hướng làm đả nữ và nhận đề cử "Nữ diễn viên mới xuất sắc" tại giải Kim Tượng, Dương Tử Quỳnh được đánh giá là điểm sáng giữa thị trường phim võ thuật - hành động vốn do Thành Long, Hồng Kim Bảo xưng hùng xưng bá. Bước vào hành trình vừa rực rỡ vừa mạo hiểm, cô liên tục tung quyền cước trên màn ảnh. Đỉnh điểm là năm 1993, cô có 6 tác phẩm ra mắt.
Không thích dùng cascadeur vì "diễn thế không có cảm giác thật", Dương Tử Quỳnh mỗi lần nhận phim đều như đặt cược sinh mạng.
Trên phim trường Câu chuyện cảnh sát 3 năm 1992, đả nữ gặp tai nạn khi bật nhảy khỏi xe, ngã nghiêng một bên, gãy xương nhiều chỗ. Ba năm sau với Chuyện A Kim, cô rơi từ độ cao hơn 30 m, trật xương cổ, xương vai, lưng và gãy ba xương sườn, có nguy cơ bị liệt. Sang đến Ngọa hổ tàng long, cô quay cảnh giao đấu mấy đêm liền, rách hai dây chằng gối trái vì một cú đá. Về Bắc Kinh phẫu thuật một tháng, cô vội vã trở lại Mỹ quay phim. Nhưng chỉ hai tuần sau, chân cô chấn thương lần nữa.
Được xem là "vua bán mạng" của điện ảnh Hoa ngữ, Thành Long cũng phải ngại trước độ liều lĩnh của Dương Tử Quỳnh. Siêu sao võ thuật có lần khuyên bạn diễn: "Nguy hiểm lắm, em đừng tự làm nữa". Nghe vậy, đả nữ chỉ cười: "Vậy sao anh vẫn tự làm?".
Người trong ngành rỉ tai nhau Dương Tử Quỳnh là diễn viên nữ duy nhất Thành Long nể sợ. Chính đả nữ cũng từng nửa đùa nửa thật: "Anh ấy không dám xem thường tôi, vì tôi sẽ đá đít anh ấy".
Năm 1997, Dương Tử Quỳnh tiến quân Hollywood, trở thành Bond girl gốc Á đầu tiên qua bom tấn Tomorrow Never Dies. Cô mang nền tảng võ học Hong Kong lên màn bạc quốc tế, trở thành cộng sự song kiếm hợp bích với điệp viên 007, phá bỏ định kiến Bond girl chỉ là cành hoa trang trí.
Bình luận về đả nữ 35 tuổi khi ấy, tờ Entertainment Weekly viết: "Đây không phải Bond girl đầu tiên chia sẻ sức hút với James Bond, nhưng là người phụ nữ đầu tiên dùng thân thủ gợi cảm tạo dựng giang sơn ở Hollywood". Tờ The Times ghi nhận: "Bond girl này phá bỏ quan niệm bị động, phục tùng người phương Tây xưa nay dành cho người phương Đông".
Với bốn tượng vàng Oscar năm 2000 dành cho Ngọa hổ tàng long, Dương Tử Quỳnh đưa tên mình vươn xa tại Hollywood. Nhưng giữa lúc sự nghiệp đả nữ thăng hoa, cô một lần nữa chọn rẽ hướng. Tâm tưởng sự thành, Dương Tử Quỳnh thực sự chứng minh khả năng nhập vai đa dạng, khi khắc họa hình ảnh kỹ nữ thâm niên trong Memoirs of a Geisha, tái hiện chân dung chính khách Aung San Suu Kyi người Myanmar bản lĩnh trong The Lady và làm nên vai diễn mẹ chồng uy quyền trong Crazy Rich Asians. Xem The Lady 12 năm trước, đạo diễn Lý An bày tỏ xúc động:
Tôi cứ nghĩ 'Ngọa hổ tàng long' đã là đỉnh cao của Dương Tử Quỳnh. Thì ra, cô ấy tự vượt qua cái đỉnh của mình.
Đêm 26/2 (theo giờ Mỹ), Dương Tử Quỳnh được xướng tên "Nữ diễn viên chính xuất sắc" tại Giải thưởng của Liên đoàn diễn viên màn ảnh (SAG), trở thành người gốc Á đầu tiên thắng hạng mục này. Cô cũng là ảnh hậu châu Á đầu tiên trong 45 năm qua của Giải thưởng Hiệp hội nhà phê bình quốc gia Mỹ, đồng thời là ngôi sao người Hoa đầu tiên lên bìa tạp chí Times.
Trước khi cái tên Michelle Yeoh làm nên những mốc lịch sử như vậy, Dương Tử Quỳnh đã chứng kiến và trải nghiệm nhiều định kiến về chủng tộc, giới tính. Trên sân khấu SAG, cô nghẹn ngào:
Các bạn chắc cũng biết tôi đã trải qua những thăng trầm thế nào để nhận được điều này. Nhưng hơn hết, tôi đã không bỏ cuộc. Giải thưởng này không dành riêng tôi, nó dành cho tất cả những bé gái giống tôi.
Đây là giấc mơ nữ diễn viên đã theo đuổi 40 năm. Và trên đường đua Oscar hiện tại, Dương Tử Quỳnh là ứng viên đáng gờm cho ngôi vị "Nữ diễn viên chính xuất sắc", bên cạnh Cate Blancett của phim Tár. Trong Everything, Everywhere, All At Once, cô sắm vai Evelyn, một phụ nữ quay cuồng vì cơm áo gạo tiền, bên người chồng nhu nhược và con gái nổi loạn. Một ngày, bà mang sứ mệnh đi xuyên qua nhiều vũ trụ song hành, đối đầu một thế lực muốn thâu tóm tất cả các vũ trụ.
Ngoài Evelyn nhân vật chính, Dương Tử Quỳnh biến hóa cả chục phiên bản Evelyn ở các vũ trụ khác như minh tinh điện ảnh, võ sư, đầu bếp, nhân viên tiếp thị... Màn trình diễn xuất sắc thêm củng cố địa vị của Dương Tử Quỳnh tại kinh đô điện ảnh thế giới, truyền cảm hứng cho nữ giới cùng cộng đồng nghệ sĩ da màu hoặc thuộc nhóm thiểu số.
Phong Kiều (Theo 163, QQ, GQ, Variety, THR, 163, China QW)
