Trước sự quan tâm của hàng trăm nghìn phụ huynh về vấn đề tiêm chủng, sáng nay, Bộ Y tế đã có giải đáp cho những thắc mắc tiêu biểu liên quan đến vấn đề này.
Tất cả các loại vaccine đều có thể gây phản ứng ở tỷ lệ nhất định, tuy nhiên nếu không tiêm chủng khả năng dịch bệnh bùng phát đồng loạt sẽ đe dọa đến tính mạng của rất nhiều trẻ. Ảnh minh họa: Thiên Chương
1. Hiện nay, nhiều bậc cha mẹ đặt ra những lo ngại về việc vaccine Quinvaxem (miễn phí) có thành phần ho gà toàn tế bào có tỷ lệ phản ứng cao, trong khi vaccine 5 trong 1, 6 trong 1 (dịch vụ) lại chưa ghi nhận nhiều trường hợp tai biến sau tiêm tại Việt Nam? Vậy tính an toàn của vaccine Quinvaxem là như thế nào so với các vaccine dịch vụ?
Theo thông báo của Tổ chức Y tế thế giới, vaccine ho gà toàn tế bào có tỷ lệ phản ứng nhẹ như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm… cao hơn so với vaccine chứa thành phần ho gà vô bào. Tuy nhiên, tỷ lệ phản ứng nặng của vaccine ho gà vô bào và toàn tế bào là tương đương nhau.
Tại Việt Nam, hàng năm có khoảng 100.000 đến 200.000 liều vaccine ho gà vô bào được sử dụng tại các cơ sở tiêm chủng dịch vụ. Con số này thấp hơn nhiều so với 5,5 triệu liều vaccine Quinvaxem được triển khai hàng năm trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng trên toàn quốc.
Theo đánh giá năm 2014 của Tổ chức Y tế thế giới về các trường hợp phản ứng sau tiêm vaccine Quinvaxem tại Việt Nam. Kết quả đánh giá cho thấy có 9 trường hợp phản ứng có liên quan đến vaccine trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (0,64/1 triệu liều), không có tử vong trong số 9 ca này. Chỉ ghi nhận 1 trường hợp sốc phản vệ trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (0,07/1 triệu liều), thấp hơn so với thông báo của nhà sản xuất.
Trên thế giới một số vaccine có thành phần ho gà vô bào cũng đã được sử dụng trong Chương trình TCMR tại một số nước và đã ghi nhận những trường hợp phản ứng nặng, thậm chí tử vong sau tiêm vaccine có thành phần ho gà vô bào.
2. Hiệu quả phòng bệnh của vaccine ho gà vô bào và vaccine ho gà toàn tế bào có khác nhau không?
Thành phần ho gà khác nhau là công nghệ vô bào (chọn lọc các kháng nguyên của vi khuẩn) và toàn tế bào (vẫn còn giữ nguyên cấu trúc vi khuẩn). Việt Nam đang sử dụng vaccine ho gà toàn tế bào trong Chương trình TCMR và đã tạo ra được nền miễn dịch cộng đồng vững chắc, tác nhân gây bệnh không lây lan.
Hiện nay có 8% dân số tiêm vaccine vô bào.Theo thông báo của CDC – Hoa Kỳ và báo cáo tình hình bệnh ho gà tại Úc cho thấy việc triển khai vaccine ho gà toàn tế bào từ thập kỷ 90 trở về trước đã có hiệu quả làm giảm mạnh số mắc ho gà. Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai vaccine ho gà vô bào thay thế từ những năm 1995 thì số mắc ho gà tăng lên nhiều lần mặc dù bên cạnh lịch tiêm chủng cho trẻ em, các nước này đã áp dụng lịch tiêm bổ sung cho trẻ lớn và phụ nữ có thai. Hiện nay các nước này đang xem xét lại hiệu quả của vaccine ho gà vô bào.
Miễn dịch cho cộng đồng của vaccine ho gà vô bào là không mạnh bằng vaccine công nghệ toàn tế bào. Việc chuyển đổi từ vaccine toàn tế bào sang vaccine vô bào có thể liên quan với sự tái bùng phát của bệnh ho gà tại một số nước phát triển, những người đã tiêm vaccine vô bào nên tiếp tục tiêm nhắc lại để đảm bảo khả năng phòng bệnh.
Trong vụ dịch 2010 tại California (Mỹ) hay vụ dịch năm 2009-2011 xảy ra tại Queensland (Úc) cho thấy trẻ đã từng tiêm ho gà vô bào có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với trẻ đã tiêm ho gà toàn tế bào và trong trường hợp tiêm thay thế nhau (từ ho gà vô bào sau đó chuyển sang toàn tế bào hoặc ngược lại), nếu mũi đầu tiên là ho gà toàn tế bào hiệu quả bảo vệ sẽ cao hơn so với lịch ho gà vô bào. Như vậy, ngoài việc không bảo vệ được cho cộng đồng, tiêm vaccine ho gà vô bào cũng không bảo vệ chính người được tiêm như ho gà toàn tế bào trong trường hợp có dịch xảy ra và việc tiêm ho gà toàn tế bào dù chỉ 1 mũi và tiêm đầu tiên - vẫn cho hiệu quả tốt hơn. Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo các quốc gia tiếp tục sử dụng vaccine ho gà toàn tế bào – hiệu quả trong phòng, chống bệnh ho gà.
3. Sử dụng vaccine dịch vụ có xảy ra phản ứng sau tiêm không?
Khác nhau cơ bản giữa vaccine Quinvaxem với các vaccine 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 (dịch vụ) chủ yếu là thành phần ho gà toàn tế bào. Vaccine này gây nhiều phản ứng hơn vô bào, tuy nhiên chỉ ở phản ứng mức độ nhẹ và trung bình. Các phản ứng mức độ nặng thì hiếm gặp và cả hai đều tương đương nhau. Các thành phần khác gần như là tương đồng.
Vaccine cũng như thuốc và các sinh phẩm, không có loại vaccine nào là an toàn tuyệt đối. Các trường hợp phản ứng sốc và phản ứng quá mẫn đều có thể xảy ra với bất kỳ thuốc hoặc vaccine nào ở một số trẻ có cơ địa nhạy cảm với thành phần có trong vaccine.
Theo nghiên cứu công bố trên tạp chí PlosOne thì tại Ý đã có 1,5 triệu mũi tiêm vaccine Infarix Hexa dịch vụ) được thực hiện trong giai đoạn từ 199-2004 và ghi nhận 21 trường hợp tử vong đột ngột trong vòng 15 ngày sau tiêm vaccine này.
Vaccine Pentaxim kết quả ghi nhận sau sử dụng vaccine này cho thấy các trường hợp khóc nhiều dai dẳng chiếm 5,3%, nôn 16%. Tỷ lệ các phản ứng này gần như tương đương với vaccine ho gà toàn tế bào.
Chương trình tiêm chủng mở rộng đã được triển khai trong 30 năm qua, với hàng trăm triệu mũi tiêm, sự cố xảy ra sau tiêm chủng chỉ là hạn hữu. Tiêm chủng mở rộng đã giúp giảm tỷ lệ mắc và tử vong các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và phổ biến ở trẻ nhỏ. Việt Nam đã thanh toán và loại trừ một số bệnh truyền nhiễm bằng tiêm chủng vaccine đạt tỷ lệ cao trên 90% trên quy mô toàn quốc.
4. Trong trường hợp không may sau khi tiêm, trẻ gặp tai biến liên quan đến vaccine thì chúng ta có quy trình xử lý ra sao?
Trên thực tế, vaccine là một trong những loại sinh phẩm được kiểm tra nghiêm ngặt nhất về tính an toàn, tuy nhiên vẫn cần lưu ý với các bà mẹ, vaccine cũng như thuốc, không có loại vaccine nào là tuyệt đối an toàn. Cán bộ tiêm chủng tại tất cả các tuyến đều được đào tạo, tập huấn những kiến thức về an toàn tiêm chủng và xử lý ban đầu đối với các trường hợp phản ứng sau tiêm. 100% các trạm y tế xã phường đều sẵn có thuốc xử trí sốc. Các trường hợp phản ứng ngay tại thời điểm tiêm chủng thì trẻ cần được xử trí tại cơ sở y tế gần nhất. Điều quan trọng nhất là các bà mẹ cần cho trẻ ở lại trạm y tế sau tiêm 30 phút để cán bộ y tế theo dõi về tình trạng sức khỏe, dị ứng, phản ứng quá mẫn, sốc... Các bà mẹ tiếp tục theo dõi sức khỏe của trẻ sau tiêm chủng để phát hiện sớm các biểu hiện bất thường sau tiêm chủng như phát ban, sốt cao, co giật, khóc dang dẳng, tím tái, khó thở, bú ít, bỏ bú, li bì … và nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời tránh rủi ro đáng tiếc.
5. Gần đây có xảy ra một số trường hợp trẻ sau tiêm vaccine Quinvaxem bị phản ứng nặng, có trường hợp tử vong. Những sự việc này đã ảnh hưởng như thế nào đến tâm lý các bậc phụ huynh khi đưa con đi tiêm chủng?
Khác với thuốc chữa bệnh vốn dùng đơn lẻ cho từng bệnh nhân, vaccine được dùng cho số đông đối tượng trong đó chủ yếu là trẻ nhỏ. Theo ước tính của WHO dị tật bẩm sinh và nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi tại Việt Nam. Nếu các dấu hiệu của bệnh chưa được phát hiện tại thời điểm tiêm chủng thì rất dễ có sự trùng hợp giữa thời điểm bệnh tiến triển và tiêm chủng, vì thế các dấu hiệu bất thường sau tiêm rất dễ bị quy kết do tiêm chủng.
Trong thời gian qua, thông tin về các phản ứng sau tiêm chủng vaccine Quinvaxem, phần nào cũng đã ảnh hưởng đến tâm lý của các ông bố, bà mẹ trước quyết định đưa con đi tiêm chủng vaccine. Tuy nhiên, hiện tượng này chỉ xảy ra ở một số ít các bậc phụ huynh, chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn và chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số hơn 1,6 triệu trẻ dưới 1 tuổi trên cả nước. Ở các tỉnh thành phố khác, người dân vẫn đưa trẻ đi tiêm chủng các vaccine trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng và tỷ lệ tiêm chủng vẫn được duy trì ổn định.
Thiên Chương
