Đã đến lúc cần chấm dứt uống rượu với sếp sau giờ làm. Đó là thông điệp của Saiko Nanri, giám đốc ngân hàng của tập đoàn tài chính Mitsubishi UFJ, người muốn thay đổi văn hóa say xỉn giữa giám đốc và nhân viên ở Nhật Bản.
Các công ty Nhật từ lâu khuyến khích giao lưu "chén chú chén anh" để nhân viên có cơ hội vượt rào cản giao tiếp với cấp trên. Một số nhìn nhận rượu là phương thức giải tỏa stress và thăng tiến, người khác thấy họ bị ép buộc nhậu. Văn hóa này ăn sâu ở Nhật đến mức có một từ riêng dành cho nó: nominication, ghép "nomu" – tiếng Nhật dành cho hành động uống, với "communication" – từ tiếng Anh mang nghĩa giao tiếp. Tạm hiểu nominication là văn hóa rượu nói.
Nanri, 49 tuổi, tuyên bố với cấp dưới rằng sẽ không tổ chức những buổi tụ tập uống. Cô cho rằng chúng không sản sinh năng suất lao động và bất công với bố mẹ có con nhỏ. "Không có chuyện bên bàn rượu, tôi chia sẻ được hiểu biết khai sáng gì với nhân viên", cô nói.
Góc nhìn của Nanri phản ánh hoài nghi của một bộ phận lao động Nhật Bản với thói quen làm việc xưa cũ, được cho cản trở năng suất và khiến phụ nữ e sợ chỗ làm. Thủ tướng Shinzo Abe đã có chính sách linh hoạt hóa địa điểm làm việc và đẩy lùi tình trạng làm quá giờ. Tuy nhiên, sau cả ngày bận bịu, một số phụ nữ Nhật hiện căm phẫn khi phải bỏ thì giờ làm vui lòng sếp.
"Lề thói này khiến giới nữ vừa lo công việc vừa lo chăm con, và chồng họ, không thể về nhà khi muốn dành nhiều thời gian cho gia đình hơn. Nó cũng cản trở nhân viên nước ngoài đạt cân bằng cuộc sống tốt hơn mà họ đã quen", Kumiko Nemoto, giáo sư ĐH Quốc tế học Kyoto, và tác giả sách Quá ít phụ nữ lãnh đạo phát biểu. "Chấm dứt nominication là bước đầu tiên nếu muốn tăng tính đa dạng tại môi trường làm việc, thăng tiến bằng năng lực và giao tiếp cởi mở ngay trong giờ hành chính".
Nhiều công ty Nhật không có hệ thống đánh giá chính quy, dẫn đến người quản lý dựa vào những dịp uống để cất nhắc nhân viên, theo cô Nemoto. Điều này nghĩa là không tham gia sẽ tự hạn chế cơ hội thăng tiến, tại một trong những đất nước có tỷ lệ nữ giới quản trị thấp nhất thế giới.
Là mẹ của hai con gái tuổi teen, Nanri muốn cải thiện tương tác nhân viên giữa ban ngày, thúc ép đội ngũ của cô dành thời gian tối cho bạn bè và gia đình. Cô cho biết phản hồi tới nay tích cực, đặc biệt các bố mẹ nói rằng họ đánh giá cao việc không bị ra rìa chỉ vì không tham gia các cuộc nhậu.
"Nhân viên trẻ tuổi bớt thích uống rượu với sếp so với thế hệ già", Hiroki Tahara, một chuyên gia tư vấn nhân sự, nói.
Còn Saori Yano, 24 tuổi, từng làm việc cho một công ty săn đầu người Tokyo, nơi cô và đồng nghiệp phân công đi uống với các giám đốc của họ vài lần mỗi tuần, khi tan sở lúc 22h. "Sếp bảo uống vào sẽ lắng nghe chúng tôi, bởi quá bận giờ hành chính, nhưng thường thì chúng tôi sẽ nghe ông ta ba hoa", cô kể.
8x, 9x Nhật cũng cho thấy ít hứng thú hơn với các buổi tiệc cuối năm của văn phòng bằng phong trào bonnekai – quên tiệc cuối năm đi. Tiệc này thường là sự kiện lớn nhất và tốn rượu nhất năm của nhiều công ty. Hơn một nửa người Nhật trong độ tuổi ngoài 20 hoặc không tỏ thái độ hứng thú, hoặc không thích chúng, với lý do chán giao đãi với sếp, theo khảo sát của Neo Marketing tháng 11/2018.
Nhưng không phải toàn bộ giới phân tích phê phán nominication. Phó giáo sư Kazuaki Yamauchi của ĐH Aizu, thành phố Fukushima, nói thực hành xã hội này là cần thiết để thúc đẩy giao tiếp, giúp nó suôn sẻ. Ông Yamauchi đã tiến hành nghiên cứu năm 2011 về "vai trò của nominication với lãnh đạo chiến lược", dựa trên phỏng vấn khoảng 30 nhà điều hành doanh nghiệp và tìm ra những phương thức tốt nhất cho chức năng của rượu ngoài giờ làm việc. Chúng bao gồm cách bài trí chỗ ngồi nhậu, bí quyết uống và ai là người trả tiền. "Rượu như dầu bôi trơn", phó giáo sư nói.
Nanri là một trong những giám đốc nữ đầu tiên của ngân hàng lớn nhất Nhật Bản. Trước đây, cô không phải lúc nào cũng phản ứng với những cuộc gắn kết ngoài giờ làm. Khi gia nhập tiền thân của MUFG năm 1992, cô từng đi đánh golf với các sếp và làm mọi thứ có thể để thích nghi với văn hóa doanh nghiệp đàn ông thống trị.
Sinh con xong và trở lại làm việc, cô bắt đầu gặp những vướng mắc. "Tôi sốc khi biết phải rời công sở sớm thế nào mới kịp đón con ở trường", cô cho hay.
Việc thích nghi thành công sau này giúp Nanri vươn tới vị trí đứng đầu Khối Truyền thông doanh nghiệp, quản lý 100 nhân viên. Năm ngoái, cô trở thành phụ nữ thứ hai tại MUFG được phân loại cán bộ lãnh đạo, và tháng này, được chỉ định làm giám đốc một nhánh công ty.
Nanri hy vọng các phụ nữ trẻ có thêm thời gian "thở". Cô cho rằng những gì mình làm chỉ là một "nỗ lực nhỏ" thay đổi quán tính giao tiếp. Chính sách cô đưa ra cũng không phải chính sách công ty, nhưng "nếu hiệu quả, tôi sẽ đề xuất sang các bộ phận khác".
Thanh Tùng (Theo Bloomberg)