Những ngày cuối tuần, Trường đua Phú Thọ (TP HCM) lại tràn ngập những tiếng reo hò của dân mê ngựa đua. Ít ai biết rằng, để những chiến mã như Phương Đông, Xích Tu Long, Mai Linh, Lục Tiểu Phụng... phi nước đại về đích trong tiếng reo hò dậy sóng, trong niềm phấn khích tột độ của cả vạn người trên khán đài trường đua, những người nuôi ngựa đua đã phải dày công khó nhọc nhiều năm liền. Và càng ít người biết rằng, mấy trăm chiến mã lại được nuôi dưỡng, đào tạo bởi các "Hai Lúa" chính hiệu ở ấp Bình Thủy (Hòa Khánh Đông, Đức Hòa, Long An).
Ấp Bình Thủy nằm chơ vơ giữa những dải cát trắng mênh mông, bao quanh bởi những cánh đồng cỏ mật, cỏ sương. Trên các con đường quanh ấp, đâu đâu cũng thấy phân ngựa. Sáng sáng, khi còn nhọ mặt người, cả làng đã rầm rập dắt ngựa ra sông tắm bì bõm, rồi cả ngày người dân trong làng chỉ làm mỗi việc dắt ngựa đi bộ, cho ngựa ăn, quét dọn chuồng ngựa, chăm ngựa hơn cả chăm mình.
Cái nghiệp nuôi ngựa đua là đam mê truyền kiếp của người dân ấp Bình Thủy. Người nổi tiếng nhất trong làng nuôi ngựa đua xứ Nam Kỳ là ông Nhan Văn Trâm. Dân làng thân mật gọi là chú Chín Trâm, còn giới chơi ngựa đua tôn ông là mã sư Chín Trâm, tức là huấn luyện viên ngựa đua giỏi nhất. Dân nuôi ngựa đua ở Đức Hòa tín nhiệm bầu ông làm Chủ Hội nuôi ngựa đua với nhiệm vụ chuyên đi đăng ký khai sinh cho ngựa và đăng ký danh sách tham dự đua tại Trường đua Phú Thọ.
Ông Chín Trâm năm nay 60 tuổi và cũng đã có từng ấy năm gắn bó với ngựa. Ngày chập chững biết đi, ông nội và cha đã cắp bé Trâm lên lưng ngựa phóng nước đại.
Nghề nuôi ngựa đua ở ấp Bình Thủy cũng như cả huyện Đức Hòa có từ thời Pháp thuộc, và đặc biệt phát triển kể từ khi người Pháp xây nên Trường đua Phú Thọ giữa Sài Gòn năm 1936.
Người Đức Hòa thường xuyên dắt ngựa kéo xe nhà mình xuống trường đua, nhưng đều thất bại. Ngựa Đức Hòa nhỏ xíu chạy lon ton sau đuôi những chiến mã phi nước đại trông đến tội nghiệp. Tuy nhiên, những chiến mã lừng lững mang từ châu Âu sang cứ héo hon rồi chết dần chết mòn do không hợp khí hậu.
Ông nội Chín Trâm và một số “ông tổ” nghề nuôi ngựa Đức Hòa nhận thấy ngựa châu Âu to, sức bật tốt, nhưng sức không dai, chạy nhiều dễ bị què chân, ngựa Việt Nam tuy nhỏ, bước nhảy không cao, song sức dẻo dai tốt, do vậy đã tìm cách phối giống ngựa kéo xe Đức Hòa với loài chiến mã phương Tây và từ đấy, tại Đức Hòa đã xuất hiện một giống ngựa mới tồn tại cho đến ngày nay, chỉ chuyên để đua.
Những năm 50, phong trào đua ngựa rầm rộ khắp xứ Nam Kỳ. Hàng loạt “lò luyện” chiến mã xuất hiện ở Đức Hòa, Bình Chánh, Củ Chi, Gò Vấp. Người dân Nam Kỳ vẫn lưu lại trong ký ức về những bãi tắm ngựa mênh mông dọc sông Vàm Thuật và những bãi cỏ lút gối ngút tầm mắt hai bên sông chỉ để nuôi hàng ngàn con ngựa đua phục vụ các quan Tây và người dân Sài Gòn mê môn thể thao này. Cha con ông Chín Trâm tuần nào cũng dắt ngựa đi bộ mấy chục cây số từ Đức Hòa xuống trường đua và đã ẵm nhiều giải thưởng.
Sau giải phóng, trường đua không hoạt động, ngựa đua Đức Hòa lại trở về với "nghề nghiệp" của tổ tiên chúng là kéo xe, còn hàng loạt ngựa đua ở khu vực khác lần lượt bị tháo yên cương dắt vào lò mổ. Những bãi tắm, bãi cỏ lút gối bên sông Vàm Thuật chỉ còn là ký ức, thay vào đó là những ngôi nhà cao tầng.
Nhưng ở cái ấp Bình Thủy cát trắng, nghèo nàn, người dân vẫn gây giống, vẫn huấn luyện những con ngựa non thành chiến mã trên những cung đường đua là những bãi cát, bờ sông. Hồi tỉnh Long An tổ chức kỷ niệm 8 năm Ngày giải phóng miền Nam, có mời hai đội bóng Cảng Sài Gòn và Tây Ninh đấu giao hữu.
Ông Ba Cường, khi đó là Chủ tịch UBND huyện Đức Hòa, cũng là một người mê mẩn trò đua ngựa, đã lấy cớ cổ vũ trận đấu về ấp Bình Thủy lựa mấy cặp chiến mã mang vào sân cỏ cho biểu diễn đua ngựa. Dân khắp tỉnh, đặc biệt là dân mê đua ngựa Sài Gòn nghe tin kéo về Long An xem chật ních sân cỏ. Ông Ba Cường liền làm công văn xin lập trường đua ở Đức Hòa Thượng, rộng tới 45ha.
Từ bấy, xứ Đức Hòa nhộn nhịp hẳn lên. Những bãi cát trắng lúa lên èo uột được thay bởi những đồng cỏ mật, cỏ sương um tùm. Chú Chín Trâm cũng không giải thích được vì sao ấp Bình Thủy chỉ toàn cát trắng mà cỏ cứ tốt bời bời. Nông dân ấp Bình Thủy ngoài lúc ra đồng họ dành phần lớn thời gian huấn luyện ngựa đua để cuối tuần dắt chúng đi thi thố kiếm giải và thỏa mãn đam mê đã ngấm vào máu từ nhiều đời nay.
Từ mô hình trường đua ngựa ở Đức Hòa Thượng, cuối năm 1985, TP HCM đã cho xây dựng lại Trường đua Phú Thọ và thỏa thuận với huyện Đức Hòa chuyển hoàn toàn hoạt động đua ngựa về TP HCM. Và cũng từ bấy, cả cái ấp nhỏ bé Bình Thủy đã xây dựng chuồng trại, nuôi ngựa, gây giống, huấn luyện đàn ngựa thành những chiến mã bất bại trên trường đua của cả xứ Nam Kỳ.
Từ đam mê ngựa đua để kiếm tìm niềm vui, nay nghề huấn luyện ngựa đua đã là nghiệp, là miếng cơm manh áo nuôi cả ấp. Những “Hai Lúa” như Nhan Văn Trâm, Mã Quốc Dương, Nhan Hồng Châu, Lại Văn Hương, Nhan Văn Chẳng... ở ấp Bình Thủy đều trở thành mã sư nổi như cồn trong sới đua Phú Thọ. Với những bí quyết huấn luyện ngựa đua gia truyền không đâu sánh được, chủ ngựa khắp Sài thành, thậm chí tận bên Mỹ, Đức cũng gửi chiến mã yêu quý của mình cho lò luyện Bình Thủy. Trong nhà mỗi “Hai Lúa” ấp Bình Thủy lúc nào cũng có cả chục chiến mã, cả làng có đến mấy trăm con và cả làng sống bằng nghề nuôi, huấn luyện ngựa đua...
(Theo Công An Nhân Dân)