![]() |
Người Hà Nội đã quá quen với việc ra đường là phải đeo khẩu trang. |
Gió mùa đông bắc tràn qua Hà Nội từ ngày 15/11. Cho đến ngày 20/11, chất lượng không khí ở thành phố không tồi lắm nhờ có gió mạnh làm phát tán nhanh các chất ô nhiễm. Nhưng từ ngày 20 trở đi, khi chế độ xoáy nghịch hoàn toàn ngự trị trên một vùng rộng lớn bao trùm miền Bắc nước ta, độ ẩm không khí bắt đầu xuống thấp và gió yếu dần, hạn chế khả năng phát tán của khí quyển, làm tăng mức ô nhiễm, đặc biệt sau lúc chập tối (18h) và kéo dài cho đến gần sáng hôm sau. Từ gần trưa đến chiều, mức ô nhiễm giảm bớt, sau đó lại tăng lên.
Các nguồn phát tán ô nhiễm thường hoạt động vào ban ngày nên thông thường ô nhiễm không khí ban ngày cao hơn ban đêm. Nhưng với thời tiết khô hanh nửa đầu mùa đông, hàm lượng các chất ô nhiễm về ban đêm có thể cao hơn đến 2-3 lần. Đây là điều ít ai ngờ tới. Sở dĩ như vậy là vì có hiện tượng nghịch nhiệt do bức xạ về ban đêm. Nghịch nhiệt là hiện tượng trong lớp không khí vài trăm mét gần mặt đất, càng lên cao nhiệt độ không khí càng tăng, trái ngược với diễn biến thông thường (càng lên cao càng giảm). Trời nắng suốt ngày đốt nóng mặt đất, tối đến mặt đất vẫn ấm phát ra bức xạ hồng ngoại. Hơi nước và khí CO2 hấp thụ chúng làm cho lớp không khí sát mặt đất ấm lên và nhiệt độ không khí tăng theo độ cao cho đến vài trăm mét. Càng về khuya lớp nghịch nhiệt dày vài trăm mét này càng dâng lên cao làm cho hàm lượng bụi giảm bớt, nhưng sau đó sương mù xuất hiện trước lúc mặt trời mọc lại làm gia tăng ô nhiễm vào những giờ cao điểm buổi sáng.
Nghịch nhiệt bắt đầu xảy ra đúng vào giờ cao điểm buổi chiều làm ô nhiễm không khí trầm trọng thêm. Khí độc cùng bụi bặm do xe cộ thải ra và tung lên từ mặt đường khô khốc, từ các bếp đun nấu dùng than chất lượng thấp và chứa nhiều lưu huỳnh, không phát tán lên cao mà cứ tích tụ lại ở lớp sát mặt đất ngày càng đậm đặc. Chẳng may bị kẹt xe hàng giờ vào lúc đầu hôm, bạn có thể hít thở một lượng chất ô nhiễm tương đương với cả một ngày bình thường. Không chỉ có bụi, những khí độc như SO2, NO, CO đều gia tăng trong mùa khô, nhất là về ban đêm.
Dấu hiệu nghịch nhiệt do bức xạ về ban đêm rất dễ nhận ra. Đó là trời nắng suốt ngày, độ ẩm không khí dưới 60-65% và lặng gió vào chập tối. Vào những ngày này, hạn chế ra ngoài đường về ban đêm là cách đề phòng an toàn nhất cho những ai mắc các chứng bệnh nhạy cảm với ô nhiễm không khí như bệnh hô hấp và tim mạch.
Hàng năm ở Hà Nội vào nửa đầu mùa đông, những đợt nghịch nhiệt về ban đêm thường xảy ra vài ngày sau khi gió mùa đông bắc tràn về và kéo dài có khi suốt mười ngày cho đến khi hướng gió thịnh hành chuyển sang đông nam, để sau đó lại bắt đầu đợt gió mùa đông bắc mới.
Trong nửa sau mùa đông, không khí lạnh thường tràn về qua ngả vịnh Bắc bộ hình thành một kiểu thời tiết ẩm lạnh. Trong thời gian này thường thấy những ngày mù do có lớp nghịch nhiệt lơ lửng suốt ngày đêm ở độ cao vài trăm mét trong chế độ xoáy nghịch, cản trở sự phát tán các chất ô nhiễm cả ban ngày lẫn ban đêm. Bụi không phải do xe cộ tốc lên (vì mặt đường bị ẩm ướt) mà từ các nguồn khí thải và do quá trình chuyển hoá từ dạng khí sang những hạt bụi có kích thước rất bé.
Những diễn biến trên đây làm cho mức ô nhiễm không khí ở Hà Nội về mùa đông cao hơn mùa hè. Đỉnh điểm là vào các tháng 12 và tháng 1, gấp 4-5 lần so với giai đoạn các tháng 7-8 (là thời điểm mưa nhiều và trời nóng làm cho các chất ô nhiễm dễ tiêu tan và phát tán lên cao). Sự tương phản giữa hai mùa còn do khối không khí lạnh đi qua Trung Quốc mang thêm chất ô nhiễm vào miền Bắc nước ta.
Bình thường, một người phải hít vào phổi 20 m3 không khí. Thế nhưng trong mùa đông, trung bình một mét khối không khí ở Hà Nội chứa 45 microgram (mg) SO2, 40 mg NO2, 31 mg O3, 180 mg các chất khí hữu cơ độc hại, 135 mg các hạt bụi kích thước dưới 10 micron và 65 mg hạt bụi kích thước dưới 2,5 micron. Để đạt tiêu chuẩn không khí, cần cắt giảm ít nhất 85 mg bụi kích thước dưới 10 micron trong một mét khối không khí mùa đông. Một nhóm nghiên cứu quốc tế về tác hại của loại bụi này đến sức khoẻ người dân Bangkok đã kết luận rằng, cứ giảm được 10 mg bụi trong 1 m3 khí, con số tử vong vì bệnh tim mạch sẽ giảm 1-2% và số tử vong vì bệnh hô hấp giảm 3-6%.
(Theo Tia Sáng)