Các chuyên gia giám định sẽ xem xét, nghiên cứu để khái quát đặc trưng của từng loại chữ viết, từ đó xác định chủ nhân của nó đúng là tội phạm hay không.
Các chuyên gia giám định xem xét các điểm đặc trưng sau: các đặc điểm phân loại được tạo nên từ hệ thống chữ viết đã được học, đặc điểm cá nhân hay các đặc trưng không phải là phổ biến với một số đông người. Trong đó, các đặc điểm cá nhân về chữ viết đóng vai trò quan trọng nhất trong một cuộc giám định chữ viết hình sự. Một mẫu chữ do một người đã được xác định viết được gọi là “mẫu chuẩn”. Nó phải càng giống bản chữ viết đang điều tra càng tốt, nhất là có những từ hoặc sự kết hợp các ký tự giống nhau. Càng có nhiều mẫu chữ để so sánh càng tốt.
Trong một số trường hợp, vẻ ngoài của chữ viết rất giống nhau, thì đó sẽ là một chứng cứ pháp lý nặng ký. Nếu có sự khác biệt rõ ràng giữa loại chữ mẫu với loại chữ nghi ngờ thì rõ ràng đó là do hai người khác nhau viết, trừ khi có căn cứ để lý giải sự khác nhau đó. Tuy nhiên, những điểm giống nhau về mặt hình thức trong chữ viết không phải là một chứng cứ duy nhất, bởi một đặc điểm riêng trong chữ viết của người này cũng có thể xuất hiện trong chữ viết của người khác. Các chuyên gia giám định chữ viết phải xem xét, cân nhắc hàng loạt các yếu tố khác và sự lặp lại của những điểm giống nhau.
Những sở thích trong cách viết có thể bị thay đổi do ma túy, rượu hay các yếu tố khác khiến việc giám định chữ viết gặp nhiều khó khăn. Không có nguyên tắc, công thức rõ ràng nào trong giám định chữ viết, vì vậy, các chuyên gia đã phát triển công tác giám định chữ viết trong khoa học hình sự thông qua những hoạt động điều tra phá án thực tế.
Trong một số vụ án, để phát hiện ra các giấy tờ giả mạo, bề mặt tờ giấy thông thường sẽ có những chỗ tẩy xóa bằng tẩy, giấy nhám hoặc dao cạo. Những sửa đổi bằng loại mực khác màu cũng sẽ bị công nghệ tia hồng ngoại phát hiện. Tia hồng ngoại đôi khi còn có thể khôi phục nội dung một tài liệu đã bị hư hại nặng do bị đốt.
Theo Công An Nhân Dân, lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, kết quả giám định chữ viết trong khoa học hình sự được sử dụng làm chứng cứ xét xử, đó là vụ xét xử Bruno Hauptmann vì tội bắt cóc và giết chết con trai của viên phi công nổi tiếng thế giới Charles Lindbergh năm 1934. Tiếp đó, giám định chữ viết còn được áp dụng trong điều tra, xét xử một số vụ án nổi tiếng khác như tên Theodore John Kaczynski chuyên khủng bố bằng bom trong thời gian từ 1978 đến 1994, mãi năm 1996, hắn mới bị bắt. Nhưng đáng chú ý nhất là sự kiện các chuyên gia giám định chữ viết đã bóc trần bộ mặt của kẻ làm giả cuốn nhật ký của tên trùm phát xít Hitler.
Cũng xoay quanh chuyện giám định chữ viết, có những sự vụ đến nay vẫn chưa có sự thống nhất giữa các nhà giám định. Năm 1991, Michael Barrett, một người buôn giấy vụn tại Liverpool (Anh), tuyên bố có trong tay cuốn nhật ký dày 63 trang của tên sát nhân bí ẩn nổi tiếng Jack the Ripper. Trong thời gian từ tháng 8 tới tháng 11/1888, Jack đã giết chết 5 gái mại dâm. Sau đó, hắn đột nhiên biến mất.
Cuốn nhật ký mà Barrett tìm thấy có thể giải đáp được những bí ẩn này. Cuốn nhật ký vốn của một người buôn tên là James Maybrick đã chết vì bệnh tật năm 1889. Một nhà tâm lý tại London đã nghiên cứu, phân tích nó và suy đoán rằng, hình thức và nội dung của cuốn nhật ký phù hợp với ý nghĩ của một tên giết người hàng loạt, nhất là kẻ bị rối loạn nhân cách.
Trong cuốn nhật ký, người đàn ông tỏ ra vô cùng tức giận do bị vợ cắm sừng. Cái tên “Jack” được ghép từ hai chữ cái đầu tiên và hai chữ cái cuối trong tên họ của hắn (James Maybrick). Cuốn nhật ký được ký tên “Jack the Ripper” ngày 3/5/1889. (Maybrick chết ngày 11/5, sau một tháng ốm nặng). Chữ viết trong cuốn nhật ký được so sánh với mẫu tự của Maybrick, nhưng những ý kiến cũng trái ngược nhau. Một chuyên gia giám định chữ viết pháp lý thuộc Sở Cảnh sát Chicago cho rằng, hai loại chữ viết này không phải là một. Nhưng những người khác lại cho rằng bản chúc thư của Maybrick bị làm giả và chữ ký của ông ta trong một tờ giấy phép lại quá ngắn, nên không thể lấy đó làm căn cứ so sánh với chữ viết trong nhật ký. Người ta không tìm thấy chữ viết của ông Maybrick trên một văn bản nào nữa để so sánh, nên các chuyên gia giám định chữ viết không thể đưa ra kết luận cuối cùng.
Giấy và mực của cuốn nhật ký cũng được so sánh với giấy và mực cùng thời gian và một lần nữa, các chuyên gia lại đưa ra những ý kiến trái ngược. Giấy viết không hề có một loại chất phụ gia hiện đại nào và mực viết hoàn toàn phù hợp với loại mực được sử dụng cuối thế kỷ XIX, nhưng có một thực tế rằng loại giấy và mực viết này hoàn toàn có thể mua được trên thị trường, như Barrett ban đầu đã thú nhận.
Những chứng cứ cũng không đủ thuyết phục để đưa ra một kết luận cuối cùng, nhưng đây là một trong những vụ án quan trọng nhất và cũng cực kỳ thú vị trong lĩnh vực giám định chữ viết pháp lý.
