Hiếm loài cá nước ngọt nào có những đặc tính kỳ lạ và lôi cuốn như loài cá thia thia, tên khoa học là bettas splendens. Đó là một loài cá có màu sắc rực rỡ và càng được con người lai tạo, nó càng cho ra những hình dáng, màu sắc mới lạ kỳ ảo, không hề có trong thiên nhiên.
Nếu ánh sáng có bảy màu, cá thia thia cũng có đủ bảy màu. Và những màu sắc trên thân nó có thể là màu tuyền hoặc pha trộn với nhau thành những màu tuyệt đẹp. Những vân sáng lấp lánh xếp đều đặn và khít khao trên thân cá thia thia càng khiến cho sắc màu của nó thêm rực rỡ hơn, nhất là khi chúng bị kích thích, phùng mang, giương vây. Không ngạc nhiên khi các nhà khoa học tặng cho nó một mỹ từ là "splendens", có nghĩa là lộng lẫy.
Đó còn là một loài cá cực kỳ hiếu chiến. Những con trống khi đến tuổi trưởng thành (4-5 tháng tuổi), và sau khi đã tách bầy, không thể ở gần nhau. Gặp nhau là chúng phải phân tài cao thấp ngay lập tức và con nào yếu sức hơn, kém gan lì hơn phải bỏ chạy.
Tập tính này cũng có ở nhiều loài sinh vật, phần lớn chỉ xuất hiện trong mùa giao phối, nhưng ở loài cá thia thia, tập tính này phát triển thành một đặc tính thường xuyên, không phụ thuộc vào thời kỳ giao phối hay không. Chính tập tính này của loài cá thia thia đã hấp dẫn con người và họ đã thuần hóa chúng, biến chúng thành vật nuôi, gián tiếp giúp bảo tồn giống nòi của chúng và hơn thế nữa, giúp cho nòi giống cá của chúng ngày càng mạnh mẽ hơn, đẹp đẽ hơn. Trong môi trường khắc nghiệt của thiên thiên, giống cá thia thia hoang dã đang ngày càng mai một dần.
Thia thia là loài cá sống ở vùng nhiệt đới, nhưng chỉ được tìm thấy nhiều ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á: Nam Thái Lan, Campuchia, đồng bằng Nam Bộ Việt Nam, Malaysia, Indonesia... Những ai có một thời thơ ấu sống ở vùng nông thôn Nam Bộ đều có được thú đi bắt cá thia thia hoang dã, thường được gọi là thia thia ta.
Mang một cái rổ ra đồng, tìm đến những vùng nước thấp mọc đầy những bụi năng, bụi lác, cứ xem chỗ nào có đóng bọt cá là dùng hai tay chận rổ xúc, chân dậm xì xụp vào đám cỏ năng, thế nào cũng vớt được một chú thia thia ta có vẩy sáng lấp lánh như lân tinh. Thia thia ta răng bén, nhanh nhẹn nhưng vẩy mềm và không gan lì bằng thia thia xiêm mà người Thái gọi là plakat morh.
Giờ đây, trong thiên nhiên, cá thia thia ta ngày càng hiếm. Những bụi năng, bụi lác ngày xưa không còn nữa. Đồng ruộng được khai thác 3 vụ một năm, người ta phun thuốc trừ sâu, diệt cỏ rất nhiều, loài cá mong manh và đẹp đẽ ấy khó mà tồn tại. Chưa kể đến cái món khoái khẩu của dân nhậu là món cá lòng tong kho khô. Nói là cá lòng tong, nhưng thật ra cá thia thia, xúc từng rổ, cũng nằm trong thành phần của thực đơn nói trên.
Tuy nhiên, giống loài dũng cảm và xinh đẹp này không thể tuyệt chủng vì con người đã “mê” chúng và đã thuần hóa chúng. Nhiều thế hệ những người chơi cá thia thia Việt Nam, những đàn em, đàn cháu của ông Tư Nam Bộ, đã bảo vệ và duy trì giống nòi của loài cá thia thia ta bằng cách lai tạo chúng, qua rất nhiều thế hệ, với cá thia thia xiêm.
Và ngày nay, ở Việt Nam, và ngay ở thành phố này, giống cá thia thia Việt Nam với đặc tính vẩy cứng, răng sắc, gan lì vẫn được nuôi dưỡng, sinh sản đông đúc và đang là một sản phẩm xuất khẩu qua các thị trường Mỹ, Hong Kong, Trung Quốc, tuy chỉ là xuất khẩu tiểu ngạch.
Trên thế giới hiện nay, số người mê chơi cá bettas splendens ngày càng đông. Họ thành lập những hiệp hội chơi cá ở Bắc Mỹ, ở Nam Mỹ, ở châu Âu. Vào Internet, click vào Yahoo! và gõ chữ bettas splendens hoặc fighting fish là bạn sẽ bước vào một thế giới nhộn nhịp và thân mật của những người ái mộ giống cá thia thia này.
Theo Doanh Nhân Sài Gòn, số người mê chơi cá thia thia được phân thành hai nhóm. Nhóm chơi cá thia thia vì vẻ đẹp của nó chuyên sưu tầm những con cá phướng (tiếng Thái gọi là plakat cheen) có những vây kỳ nhiều màu sắc lộng lẫy, đuôi dài và to như xiêm y của các nàng tiên múa khúc nghê thường. Họ cưng chiều nó như con chó, con mèo, thậm chí đặt tên riêng cho nó. Những con cá phướng này do lai tạo mà thành, không thấy trong thiên nhiên.
Nhóm chơi cá thia thia vì khả năng chiến đấu và tính dũng cảm của nó thì tuyển chọn những con cá răng sắc, vẩy cứng, gan lì và có kỹ thuật tấn công hoàn hảo. Họ cũng đặt những tên riêng cho bầy cá, không khác gì đặt tên cho các con ngựa đua.
Càng chơi cá, càng say mê vì người chơi cá không bao giờ hài lòng với những gì đã có. Người chơi cá đẹp một hôm bỗng nhiên thấy bạn mình có một con còn đẹp hơn, lộng lẫy hơn. Người chơi cá hay cũng vậy, đang hạnh phúc vì mình sở hữu một bầy cá vô địch, bỗng dưng một hôm thấy cá mình trở thành bại tướng dưới tay một bầy cá khác. Nghe ở đâu có một bầy cá hay là quyết chí tìm đến, dù xa đến đâu, dù đắt đến đâu cũng phải mua cho kỳ được. Ở Long Xuyên, Bạc Liêu lặn lội lên TP HCM, ra vùng An Phú Đông mua cá là chuyện thường.
Cá thia thia cũng có một đặc điểm chung là mỗi thành viên trong một bầy cá hay (do một cha một mẹ sinh ra) đều đá hay như nhau. Xem cá thư hùng hấp dẫn không kém xem một trận quyền Anh. Ở khu du lịch Suối Tiên, trước đây đã từng tổ chức các giải thi đấu cá thia thia, được nhiều người chơi cá hoan nghênh.
Đá cá không dã man như đá gà, con nào yếu sức hơn, kém gan lì hơn thì bỏ chạy, và chỉ nuôi dưỡng khoảng một tuần là phục hồi như cũ. Hơn nữa thú tiêu khiển này còn là một nguồn lợi kinh tế. Hàng trăm hộ nông dân ở ngoại thành sống sung túc hẳn lên nhờ nuôi cá thia thia. Cá thia thia xuất khẩu ngày càng nhiều. Cuối cùng, nhìn từ góc độ môi trường, vì con người mê chơi cá thia thia đã góp phần cứu lấy một giống loài xinh đẹp, quý hiếm thoát khỏi hiểm họa tuyệt chủng.